Sergei Prokofiev (1891-1953)
«O Προκόφιεφ θα παραμείνει για μας η μεγαλύτερη μορφή της σύγχρονης μουσικής»
Arthur Honegger
Ο μουσικός επαναστάτης
Ρώσος συνθέτης, πιανίστας και μαέστρος.
Ο Σεργκέι Προκόφιεφ γεννιέται το 1891 στο Κράσνε της Ουκρανίας. Από βρέφος σχεδόν δείχνει ιδιαίτερες μουσικές ικανότητες και αρχίζει να διδάσκεται πιάνο σε ηλικία 3 ετών από τη μητέρα του η οποία τον ενθαρρύνει να συνθέτει – συνέθεσε όπερα στα 9 του χρόνια!!Έρχεται σε επαφή με τον διευθυντή του Ωδείου της Μόσχας τον Τανέγιεφ, ο οποίος διακρίνει το ταλέντου του νεαρού Σεργκέι και τον κατευθύνει να κάνει μαθήματα σύνθεσης με τον Γκλιέρ. Η πρόοδός του είναι εμφανής και μετά τις πρώτες βάσεις αρχίζει να πειραματίζεται στο να βρει και να καθιερώσει το δικό του μουσικό ιδίωμα.Μετά από προτροπή του Γκλαζουνόφ αρχίζει να φοιτά στο Ωδείο της Αγίας Πετρούπολης, στο τμήμα σύνθεσης με δασκάλους τους Λιάντοφ, Ρίμσκι-Κόρσακοφ και Τσερέπνιν. Το συνθετικό του έργο, παράλληλα με τις σπουδές, εξακολουθεί να είναι παραγωγικό. Όταν πεθαίνει ο πατέρας του, τα οικονομικά του δυσχεραίνουν. Άμεσα λαμβάνει τη βοήθεια και την οικονομική στήριξη του αναγνωρισμένου μουσικολόγου και κριτικού Αλεξάντερ Ουσόβσκι, ο οποίος μεσολαβεί, ώστε ο Προκόφιεφ να συνεργαστεί με τον μουσικό εκδότη Γιούργενσον.
Αρχίζει σιγά-σιγά η αναγνώρισή του ως συνθέτης, παρόλο που οι νεωτερίστικες μελωδίες και τα καινοτόμα έργα του προκαλούν. Χρησιμοποιεί αρκετά την πολυτονικότητα, έντονα χρωματικά στοιχεία και διαφωνίες.
Αποφοιτώντας από το Ωδείο με τον μεγαλύτερο βαθμό για την τάξη του, παίρνει ως βραβείο ένα πιάνο με ουρά. Κατευθύνεται στο Λονδίνο, όπου συναντιέται με τον ρώσο ιμπρεσάριο Ντιάγκιλεφ με τον οποίο αρχίζει μια σπουδαία συνεργασία. Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου επιστρέφει στο Ωδείο για να σπουδάσει εκκλησιαστικό όργανο, ώστε να αποφύγει την επιστράτευση. Τότε ακριβώς εμπνέεται και συνθέτει την όπερα «Ο Παίχτης», η οποία είναι βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι. Η πολιτική αστάθεια που επικρατεί στη Ρωσία τον γεμίζει ανασφάλειες για το είδος της μουσικής που υπηρετεί κι έτσι κατευθύνεται αρχικά στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη συνέχεια στο Παρίσι, το οποίο είναι πιο προετοιμασμένο καλλιτεχνικά, ώστε να δεχτεί την καινοτόμα μουσική του. Οι παραστάσεις με παρουσιάσεις των έργων του είναι πολλές και εντυπωσιακές, αν και πολλές φορές το κοινό αντιδρά αρνητικά από τα νεωτερίστικα ακούσματα. Παντρεύεται την Ισπανίδα τραγουδίστρια Λίνα Λιούμπερα με την οποία αποκτούν δύο γιους.
Η παραμονή στα ξένα τον κούρασε κι έτσι αποφασίζει να επιστρέψει στη ρωσική γη.Εκείνο τον καιρό η επίσημη σοβιετική πολιτική ως προς την μουσική αλλάζει. Ιδρύεται ένα ειδικό γραφείο, η «Ένωση Συνθετών», προκειμένου να παρακολουθεί τους συνθέτες και τις δημιουργίες τους. Περιορίζοντας τις εξωτερικές επιρροές, αυτές οι πολιτικές σταδιακά απομόνωσαν τους σοβιετικούς συνθέτες από τον υπόλοιπο κόσμο. Και ο Προκόφιεφ αλλά και ο Σοστακόβιτς υπέστησαν αυστηρό έλεγχο για τις «φορμαλιστικές τάσεις»τους. Αναγκασμένος να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες συνθέτει «τραγούδια για τον πολύ λαό», χρησιμοποιώντας στίχους από σοβιετικούς ποιητές. Συνεργάζεται με τον ρώσσο κινηματογραφιστή Αϊζενστάιν στην ιστορική επική ταινία «Αλέξανδρος Νιέφσκι»συνθέτοντας για αυτήν μέρος της πιο εφευρετικής και δραματικής μουσικής του. Λίγο αργότερα παθαίνει διάσειση μετά από μια πτώση, εξαιτίας της χρόνιας υψηλής πίεσής του.Δεν ανάρρωσε ποτέ πλήρως από τον τραυματισμό, ο οποίος μειώνει αισθητά την παραγωγικότητά του τα επόμενα χρόνια, αν και κάποια από τα τελευταία του κομμάτια είχαν την ποιότητα των παλαιότερων. Οι γιοι του προσπαθούν να τον προστατέψουν, εμποδίζοντάς τον να κουράζεται από την επίμονη και συνεχόμενη συνθετική του παραγωγή. Η τελευταία δημόσια παράσταση της ζωής του ήταν η πρεμιέρα της 7ης Συμφωνίας του το 1952, ένα κομμάτι με γλυκόπικρο χαρακτήρα. Πεθαίνει από εγκεφαλικό επεισόδιο τον Μάρτιο του 1953, την ίδια μέρα με τον Στάλιν. Ζούσε δίπλα στην Κόκκινη Πλατεία και για τρεις ημέρες, εξαιτίας του πλήθους που είχε συγκεντρωθεί για να θρηνήσει τον Στάλιν, ήταν αδύνατο να μεταφερθεί η σορός του στα γραφεία της Ένωσης Σοβιετικών Συνθετών για να γίνει η κηδεία, για την οποία χρησιμοποιήθηκαν χάρτινα λουλούδια και μία μαγνητοφωνημένη έκδοση με το πένθιμο εμβατήριο από το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» καθώς όλα τα λουλούδια και οι μουσικοί είχαν δεσμευτεί για την κηδεία του Στάλιν. Είναι θαμμένος στο κοιμητήριο Νοβοντέβιτσι στη Μόσχα.
Ήταν βασικά ρομαντικός μελωδοποιός και το ύφος του διαμορφώθηκε μέσα από τη συμφιλίωση των δύο ρευμάτων της προσωπικότητάς του: του σκληρού, αυστηρού εκσυγχρονιστικού και του λυρικού παραδοσιακού, πιστό όμως στις αρχές της τονικότητας. Πολλά από τα μεταγενέστερα έργα του απηχούν σκοτεινές τραγικές ειρωνίες που μπορούν να ερμηνευτούν μόνο ως κριτικές της σταλινικής καταπίεσης. Σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως κατευθείαν προερχόμενος από τους ρώσους συνθέτες, ενσωματώνοντας τις τολμηρές και πολύχρωμες πινελιές των “εθνικιστών” του 19ου αιώνα σε ένα ύφος που ανήκει στον 20ο αιώνα και χαρακτηρίζεται από εύθραυστη ευφυΐα και ικανότητα για δυναμική δραματική ηθοπλασία. Ο Σεργκέι Προκόφιεφ είναι ακριβής, οξυδερκής και ρωμαλέος. Πολλές φορές είναι σαρκαστικός και ειρωνικός. Πάντα όμως καταφέρνει ν’ αγγίζει την ευαισθησία του ακροατή. Έγραψε όπερες (Αγάπη για τα τρία πορτοκάλια), μπαλέτα (Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Σταχτοπούτα), ορχηστρικά, κοντσέρτα, μουσική δωματίου, χορωδιακά έργα, τραγούδια, έργα για πιάνο, κινηματογραφική μουσική. Θα πρέπει οπωσδήποτε να αναφερθεί το έργο του “Ο Πέτρος και ο Λύκος” που αποτελεί τον πιο ανθεκτικό και διδακτικό οδηγό ορχήστρας για τους νεαρούς σπουδαστές μουσικής. Θεωρείται από τους δημοφιλέστερους συνθέτες του 20ουαιώνα.
«Ο Προκόφιεφ είναι ο μεγαλύτερος Ρώσος συνθέτης μετά από εμένα»
Igor Stravinsky
Σοβιετικό γραμματόσημο στην επέτειο των 100 χρόνων
από τη γέννηση του Προκόφιεφ (1991)
