Frederic Chopin (1810-1849)
(2o μέρος)
«Η ιδιοφυΐα του Σοπέν είναι το βαθύτερο και πλουσιότερο των αισθημάτων και των συγκινήσεων που έχει υπάρξει ποτέ. Μ’ ένα μόνο όργανο μπόρεσε να μιλήσει τη γλώσσα του αέναου»
Γεωργία Σάνδη
Ο ποιητής του πιάνου
Ο Σοπέν είναι ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του ρομαντισμού στη μουσική και από τους μεγαλύτερους πιανίστες της εποχής του. Αρκετές συνθέσεις του συγκαταλέγονται στα σημαντικότερα έργα του πιανιστικού ρεπερτορίου. Το έργο του προορίζεται αποκλειστικά για πιάνο, με εξαίρεση μερικά έργα μουσικής κοντσερτάντε για πιάνο και ορχήστρα, ένα τρίο για πιάνο, βιολί και βιολοντσέλο, μερικά έργα για πιάνο και βιολοντσέλο και ορισμένα τραγούδια για φωνή και πιάνο. Αρκετά από τα έργα του είναι πολύ απαιτητικά δεξιοτεχνικά, όπως οι Μπαλάντες και τα Σκέρτσι, αλλά αυτό που προέχει δεν είναι η δεξιοτεχνία αλλά ο μελωδικός χαρακτήρας. Μάλιστα έχει επισημανθεί ότι η δομή των μουσικών φράσεων είναι τέτοια, σαν να επρόκειτο να ερμηνευθούν από τραγουδιστή. Παράλληλα όμως με την ανεξάντλητη μελωδική του ευρηματικότητα, ο Σοπέν είχε μια πολύ αναπτυγμένη αρμονική φαντασία, ένα στοιχείο της τέχνης του που συχνά διαφεύγει της προσοχής των μουσικόφιλων.
Ο Σοπέν αξιοποίησε τους παραδοσιακούς χορούς της πατρίδας του, τις Πολωνέζες και τις Μαζούρκες, αλλά τα δικά του έργα δεν προορίζονται για χορό, αφού είναι πολύ γρήγορα και δεξιοτεχνικά. Το ίδιο ισχύει και για τα Βαλς του: είναι ευχάριστα κομμάτια σαλονιού, που προορίζονται για διασκέδαση.
Μερικά από τα 24 Πρελούδια τα συνέθεσε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Μαγιόρκα. Το πιο διάσημο από αυτά είναι το 15ο, το πρελούδιο “η σταγόνα της βροχής”. Λέγεται ότι το συνέθεσε ένα βράδυ με έντονη κακοκαιρία, που περίμενε με αγωνία τη Σάνδη και τον γιο της, οι οποίοι είχαν καθυστερήσει να φτάσουν λόγω των καιρικών συνθηκών. Ωστόσο αυτού του είδους οι ιστορίες σχετικά με τα έργα του Σοπέν μάλλον πρέπει να τοποθετηθούν στον χώρο της μυθοπλασίας.
Ξεχωριστές είναι και οι 24 σπουδές για πιάνο: εκτός από τις τεχνικές απαιτήσεις τους, είναι και αξιόλογα μουσικά κομμάτια που μπορούν να ερμηνευθούν σε συναυλίες. Αυτό δεν ήταν συνηθισμένο προηγουμένως! Για παράδειγμα στις σπουδές του Τσέρνυ και του Κράμερ το ενδιαφέρον είναι καθαρά παιδαγωγικό. Από την εποχή του Σοπέν όμως και μετά πολλοί συνθέτες παρουσίασαν αντίστοιχα έργα αξιώσεων, όπως οι Φραντς Λιστ, Κλωντ Ντεμπυσύ και Αλεξάντρ Σκριάμπιν.
Οι Σονάτες του Σοπέν δεν ακολουθούν την παράδοση του βιεννέζικου Κλασικισμού. Οι κριτικοί της εποχής μάλιστα παρατηρούσαν ότι μάλλον δεν γνώριζε καλά τη φόρμα του είδους, η αλήθεια όμως είναι ότι πιθανότατα δεν θα ήθελε ο ίδιος να τηρήσει την αυστηρή φόρμα. Εξ άλλου προτιμούσε κομμάτια σε ελεύθερες φόρμες όπως οι Μπαλάντες και τα Σκέρτσι. Ήταν μάλιστα ο πρώτος που παρουσίασε Σκέρτσο ως αυτόνομο κομμάτι.
Τα Κοντσέρτα του για πιάνο και ορχήστρα είναι έργα στα οποία κυριαρχεί το πιάνο, και η ορχήστρα έχει δευτερεύοντα ρόλο (παρουσιάζει την εισαγωγή, τα συνδετικά μέρη και το κλείσιμο). Στα σημεία που εμφανίζεται το πιάνο, ο ρόλος της ορχήστρας είναι καθαρά συνοδευτικός.
Ο Σοπέν είναι ο πιο ρομαντικός απ’ τους ρομαντικούς. Συνδυάζει τη δύναμη με την τρυφεράδα, τη λεπτότητα με τη ζωντάνια. Οι ρίζες του βρίσκονται πάντα στην Πολωνία. Απ’ αυτήν αντλεί την έμπνευσή του και γι’ αυτή γράφει τις καλύτερες σελίδες του. Ο μεγάλος αυτός συνθέτης πριν από κάθε ρεσιτάλ του, έπαιζε πάντοτε για τον εαυτό του κάτι απ’ τον Μπαχ που τόσο θαύμαζε. Ο Σοπέν, ο αποκαλούμενος «ποιητής του πιάνου» ήταν απαράμιλλος υμνητής του έρωτα και των συναισθημάτων.
Έκανε ολόκληρη την Ευρώπη να ονειρεύεται πετώντας με τα βελούδινα φτερά της μουσικής του. Οι μουσικές του σελίδες είναι ένα μαγευτικό δείγμα ρομαντικού ήχου. Έχει πλουτίσει την πιανιστική φιλολογία με πολυάριθμα μικρά αριστουργήματα – έργα που δεν λείπουν από το ρεπερτόριο οποιουδήποτε πιανίστα μικρού ή μεγάλου. Αν και η μουσική του έχει συνδυαστεί με ρομαντικές ιστορίες, ο ίδιος επέμενε στην ύπαρξή της μόνο ως «απόλυτης μουσικής» κι έτσι εξηγούνται οι μάλλον αυστηροί τίτλοι των έργων του που αναφέρονται μόνο σε μουσικές μορφές και δεν είναι περιγραφικοί. Ο τρόπος με τον οποίο έπαιζε πιάνο ήταν δυναμικός αλλά και ρυθμικά ευαίσθητος, με εκπληκτική τεχνική ισορροπία των δακτύλων. Ο Σούμαν είχε πει για τον Σοπέν: «Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι, αν σήμερα γεννιόταν μια μεγαλοφυΐα σαν τον Μότσαρτ, θα έγραφε κοντσέρτα όπως ο Σοπέν και όχι όπως ο Μότσαρτ!». Ο άλλος μεγάλος του πιάνου, ο Λιστ, λέει στο βιβλίο του για το Σοπέν: «Περιορίζοντας τον εαυτό του αποκλειστικά στα όρια του πιάνου, ο Σοπέν αποδεικνύει πως έχει ένα από τα πολυτιμότερα προτερήματα ενός μεγάλου δημιουργού: μπορεί να εκτιμήσει το είδος στο οποίο είναι προορισμένος να διακριθεί!
Χειρόγραφο μουσικής του Σοπέν
«Επιτέλους λανσαρίσθηκα. Αποτελώ μέρος της ανωτέρας κοινωνίας, έχω εξαιρετική θέση μεταξύ των πρεσβευτών, υπουργών, πριγκήπων, χωρίς να ξέρω κι εγώ πώς έφτασα έως εδώ»
Frederic Chopin
σε γράμμα προς φίλο του
«Μακάρι να πετούσα τις σκέψεις που δηλητηριάζουν την ευτυχία μου. Κι όμως αντλώ μια κάποια χαρά όταν αφήνομαι σ’ αυτές»
Frederic Chopin
«Έκαμα το σταυρό μου. Ο Θεός ας φυλάει την κ. Σάνδη. Κανείς δεν μπορεί ν’ ακολουθήσει τα ίχνη μιας καρδιάς τόσο καπριτσιόζας σαν κι αυτήν. Οκτώ χρόνια κανονικής ζωής ήσαν πολλά. Ο Θεός θέλησε να είναι τα χρόνια κατά τα οποία τα παιδιά μεγάλωναν, κι αν δεν ήμουν εγώ δεν ξέρω προ πόσου καιρού θα ήταν τα παιδιά με τον πατέρα τους…Άλλ’ ίσως αυτές είναι οι συνθήκες της ζωής της, του συγγραφικού ταλέντου της, της ευτυχίας της. Αυτό ας μη σας ενοχλεί. Είναι πολύ μακρυά πλέον.
Ο καιρός είναι ένας μεγάλος γιατρός!»
Frederic Chopin
σε γράμμα προς τους γονείς του
για τον χωρισμό του με τη Γεωργία Σάνδη
« Είναι ιδανικά τέλειο. Το αίσθημα που το διαποτίζει είναι άλλοτε χαρούμενο και άλλοτε γεμάτο θλίψη. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μια αναπόφευκτη δυστυχία κυριεύει την ανθρώπινη καρδιά μπροστά στο λαμπρό μεγαλείο της φύσης. Είναι μια αντίθεση που έρχεται στο φως από τη συγχώνευση ήχων, το ξεθώριασμα των απαλών αποχρώσεων…μια συγκλονιχτική αίσθηση…»
Franz Liszt
για το larghetto του κοντσέρτου για πιάνο
σε φα ελάσσονα αρ. 2 έργο 21
«Αντιπροσωπεύει την κορύφωση του λυρισμού του Σοπέν, το τελικό ξεχείλισμα της μελωδίας, μιας σύνθεση του πιανιστικού του ύφους και παράλληλα μια σύνοψη των επιτευγμάτων του στην αρμονία»
Άρθουρ Χέντλι
βιογράφος του Σοπέν
για τη Βαρκαρόλα σε φα δίεση μείζονα
Το αριστερό χέρι του Σοπέν
