Sergei Rachmaninov (1873-1942)
«Η αδιάκοπη μου θέληση να συνθέσω μουσική είναι
μια εσωτερική παρότρυνση του να εκφράσω μουσικά τα συναισθήματά μου,
όπως η ομιλία για να προφέρω τις σκέψεις μου. Αυτή πρέπει να είναι και η λειτουργική σημασία της σύνθεσης στην ζωή κάθε συνθέτη. Κάθε άλλη, είναι δευτερευούσης σημασίας. Δε συμπαθώ τους συνθέτες που γράφουν με βάση προκαθορισμένες θεωρίες ή υιοθετούν ένα στυλ, μόνο και μόνο επειδή είναι στη μόδα.
Sergei Rachmaninov
στην τελευταία του συνέντευξη
Ρώσος συνθέτης, κορυφαίος πιανίστας και διευθυντής ορχήστρας.
O Σεργκέι Ραχμάνινοφ γεννιέται στο Νόβγκοροντ της βορειοδυτικής Ρωσίας το 1873, σε μια πολύτεκνη αλλά εύπορη οικογένεια στρατιωτικής καταγωγής. Αρχίζει τις μουσικές του σπουδές στο πιάνο και στη σύνθεση με υποτροφία στο Ωδείο της Αγίας Πετρούπολης.Αρχικά, δεν το επιθυμεί ιδιαίτερα, στην πορεία όμως βρίσκει ενδιαφέρον και καταφύγιο στον άγνωστο κόσμο της μουσικής, λόγω δύσκολων οικογενειακών καταστάσεων, αφού ο πατέρας του καταστρέφεται οικονομικά από την χαρτοπαιξία. Αποφοιτά από την τάξη πιάνου μετις καλύτερες κριτικές και από την τάξη σύνθεσης με χρυσό μετάλλιο για την μονόπρακτη όπερά του «Αλέκο». Η πρεμιέρα της 1ης του Συμφωνίας είναι μια αποτυχία, λόγω του ότι ο μαέστρος Αλεξάντερ Γκλαζουνόφ ήταν μεθυσμένος και απογοήτευσε κοινό και κριτικούς. Το γεγονός αυτό προκαλεί στονΡαχμάνινοφ μεγάλη απογοήτευση και πέφτει σε κατάθλιψη. Διακόπτει προσωρινά την ενασχόλησή του με τη σύνθεση και εργάζεται μόνο ως διευθυντής ορχήστρας, ενώ ταυτόχρονα υποβάλλεται σε ψυχοθεραπεία. Τα αποτελέσματα είναι άμεσα και σύντομα. Παρουσιάζει το δημοφιλέστερο έργο του: το υπέροχο 2ο κοντσέρτο του για πιάνο! Συνεχίζοντας τη ζωή του σχεδόν φυσιολογικά πλέον, παντρεύεται και αποκτά δύο κόρες.
Το 1904 αναλαμβάνει τη θέση του διευθυντή ορχήστρας στο Θέατρο Μπαλσόι. Παραμένειστη θέση αυτή για δύο χρόνια. Είναι αυστηρός διευθυντής, πολύ επιτυχημένος και οι κριτικές για τις συναυλίες του πολύ θετικές. Τους χειμωνιάτικους μήνες αυτών των χρόνων, η οικογένειά του μετακομίζει στη Δρέσδη. Εκεί γράφει μερικά από τα πιο σημαντικά έργα του, ανάμεσα στα οποία, το συμφωνικό ποίημα «Το νησί των νεκρών» που το εμπνεύστηκε από τον ομώνυμο πίνακα του Arnold Böcklin. Το 1909 επιστρέφει στη Ρωσία για να εγκατασταθεί οριστικά, ενώ παράλληλα προετοιμάζεται για την περιοδεία του στις Η.Π.Α. Για τον σκοπό αυτό συνθέται το 3ο κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα, που έγινε επίσης ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του. Με το ξέσπασμα του Α Παγκοσμίου Πολέμου, η Ρωσία αποκόπηκε από την υπόλοιπη Ευρώπη και οι περιοδείες του συνθέτη σταμάτησαν. Όταν, τον Δεκέμβριο του 1917, μετά την Οκτωβριανή Επανάσατση λαμβάνει μια πρόσκληση για συναυλίες στη Σκανδιναβία, χωρίς να διστάσει εγκαταλείπειτην Ρωσία με την οικογένειά του.
Έπειτα από εμφανίσεις στη Δανία και τη Σουηδία έχει πολλές προσκλήσεις για να εμφανιστεί ως διευθυντής ορχήστρας στις Η.Π.Α. Δεν αποδέχεται όμως καμία μόνιμη θέση και προτιμά να εργάζεται ελεύθερα ως πιανίστας. Εγκαθίσταται στην Αμερική το 1918 όπου θεωρείται ένας από τους δημοφιλέστερους και πιο καλοπληρωμένους βιρτουόζους τηςεποχής τους. Αυτό του προσφέρει μεγάλη οικονομική άνεση και του επιτρέπει να ζει με πολυτέλεια. Η νοσταλγία όμως όλης της οικογένειας για την πατρίδα είναι έντονη. Ζούν αποτραβηγμένοι, δεν έχουν επαφές με τα μέσα ενημέρωσης και οι γνώσεις τους στην αμερικάνικη γλώσσα παραμένουνπεριορισμένες. Το 1930 αγοράζειστην Ελβετία μια μεγάλη έκταση όπου χτίζει μια πολυτελή βίλα. Εκεί περνά τους καλοκαιρινούς μήνες και μόνο σ΄αυτό το μέρος καταφέρνει να ασχοληθεί συστηματικά με την σύνθεση. Αγάπησε την Ελβετία σαν δεύτερη πατρίδα του, όμως αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει κατά την διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1942 μετακομίζει στο Μπέβερλυ Χιλς και μισό χρόνο μετά παίρνει την αμερικανική υπηκοότητα. Δίνει το τελευταίο ρεσιτάλ του τον Φεβρουάριο του 1943. Πεθαίνει από καρκίνο ένα μήνα μετά στο Μπέβερλυ Χιλς. Είναι θαμένος στο κοιμητήριο Kensico της Νέας Υόρκης.
Ήταν ένας από τους μεγαλύτερους πιανίστες, όπως αποδεικνύεται από τις ηχογραφήσεις όχι μόνο δικών του κοντσέρτων αλλά και μουσικής άλλων συνθετών. Επίσης οι ηχογραφήσεις τουκατέγραψαν και την ικανότητά του ως διευθυντή ορχήστρας, αποκαλύπτοντας τη δύναμη και την προσοχή του στη λεπτομέρεια. Ωστόσο, θα μείνει στην ιστορία περισσότερο ως συνθέτης. Ήταν ο τελευταίος από τους μεγάλους Ρώσους δασκάλους του τέλους του 19ου αιώνα που διαθέτουν το χαρακτηριστικό χάρισμα της «μακρόσυρτης» πλούσιας μελωδίας, της εμποτισμένης με την πάντα παρούσα μοιρολατρική μελαγχολία. Τα μοντέρνα ρεύματα της εποχής του τον αφήνουν ανεπηρέαστο και μένει πιστός σ’ ένα νεορομαντικό ιδίωμα. Οι όπερες του δεν κατάφεραν να κρατηθούν στη σκηνή, εξαιτίας κυρίως, των ελαττωματικών λιμπρέτων (=κείμενο υπόθεσης της όπερας) τους. Η θαυμάσια όμως μουσική τους εκτιμήθηκε χάρη στις ηχογραφήσεις. Τρία από τα τέσσερα κοντσέρτα του για πιάνο αποτελούν ανεξίτηλο κομμάτι του ρομαντικού ρεπερτορίου και οι συμφωνίες του, που για μεγάλο χρονικό διάστημα είχαν επισκιαστεί από τα έργα του για πιάνο, κερδίζουν τώρα σε εκτίμηση και σε δημοτικότητα. Τα τραγούδια του συγκαταλέγονται μεταξύ των καλύτερων της Ρωσίας. Τα τελευταία χρόνια η τεχνική του έγινε λεπτότερη, πράγμα που μπορεί να διαπιστωθεί στα έργα του «Παραλλαγές σε θέμα του Κορέλι», «Ραψωδία σε θέμα του Παγκανίνι», στην τελευταία σειρά τραγουδιών και στους «Συμφωνικούς χορούς». Ωστόσο, αριστούργημά του είναι «Οι Καμπάνες» αμάγαλμα όλων των δυνάμεών του!
«Κάποιος μπορεί να’ ναι συνθέτης τεράστιων συμφωνιών και να’ ναι λίγος, ενώ κάποιος να συνθέτει πρελούδια και να’ ναι πολύ μεγάλος. Κάποιος μπορεί να συνθέτει φτωχική μουσική, ενώ να’ ναι μεγάλος στο πνεύμα και σ’ αυτή τη φτωχική μουσική η μεγαλοσύνη να’ ρχεται στο φως με κάποιο μυστήριο τρόπο»
Leonid Sabeneyen
Για τον Sergei Rachmaninov
Η μουσική οφείλει να είναι η έκφραση της προσωπικότητας του συνθέτη, οφείλει να αντικατοπτρίζει τη χώρα γέννησής του, αγαπημένα συναισθήματα, τη θρησκεία του, τη γλώσσα του, τα βιβλία και τις εικόνες που αγάπησε και τον επηρέασαν, οφείλει να είναι το σύνολο των εμπειριών του. Μελετήστε τα αριστουργήματα των μεγάλων συνθετών και θα βρείτε κάθε πτυχή της προσωπικότητας και του περιβάλλοντός τους στη μουσική τους. Ο χρόνος μπορεί να αλλάξει τις τεχνικές πουχρησιμοποιούνται στη μουσική, δε θ’ αλλάξει όμως ποτέ την αποστολή της…»
Sergei Rachmaninov
στην τελευταία του συνέντευξη
Ο τάφος του συνθέτη στο Kensico Cemetery
