Ο ΣΥΝΘΕΤΗΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
Γράφει η Νατάσα Παπαστάθη, καθηγήτρια μουσικής
Antonín Dvorák (1841-1904)
«Αν και έχω κινηθεί αρκετά καλά στο σπουδαίο κόσμο της μουσικής, είμαι αυτό που ήμουν πάντα – ένας απλός, εργατικός τσέχος συνθέτης»
«Δεν μπορείς να εμπιστεύεσαι τις αντιδράσεις του κοινού.
Σήμερα θαυμάζει ένα έργο, αύριο είναι έτοιμο να το περιφρονήσει»
AntonínDvorák
Τσέχος συνθέτης της ρομαντικής περιόδου, διευθυντής ορχήστρας, καθηγητής σύνθεσης, κορυφαίος μουσικός της εθνικής τσέχικης σχολής.
Ο Ντβόρζακ γεννιέται το 1841στο Νελαχόζεβες κοντά στην Πράγα, όπου και έζησε κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Ο πατέρας του ασχολείται με διάφορα επαγγέλματα κρεοπώλης, πανδοχέας και επαγγελματίας παίχτης του τσίτερ. Οι γονείς του αναγνωρίζουν νωρίς το μουσικό του ταλέντο και έτσι ξεκινάει την πρώτη του μουσική εκπαίδευση στο σχολείο του χωριού σε ηλικία 6 ετών. Στην εφηβεία του φοιτά στην Εκκλησιαστική Σχολή της Πράγας, και σταδιακά εξελίσσεται σε ολοκληρωμένο βιολιστή και βιολίστα (ερμηνευτής βιόλας). Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1860 παίζει βιόλα στην Επαρχιακή Θεατρική Ορχήστρα της Βοημίας, την οποία από το 1866 διευθύνει ο Μπέντριχ Σμέτανα. Η ανάγκη του να συμπληρώσει το εισόδημά του διδάσκοντας, του περιορίζει τον ελεύθερο χρόνο και έτσι το 1871 παραιτείται από τη θέση της ορχήστρας για να μπορεί να συνθέτει. Εκείνη την περίοδο ερωτεύεται μία από τις μαθήτριές του, την Γιοζεφίνα Τσερμάκοβα και γράφει γι’αυτήν τον κύκλο τραγουδιών «Κυπαρίσσια». Η Γιοζεφίνα όμως παντρεύτηκε κάποιον άλλον και ο Ντβόρζακ παντρεύεται την αδερφή της, Άννα, με την οποία αποκτούν εννιά παιδιά.
Ο Ντβόρζακ αρχίζει σταδιακά να αναγνωρίζεται ως σημαντικός συνθέτης. Παίρνει τη θέση του οργανίστα στον ναό του Αγίου Άνταλμπερτ στην Πράγα, ενώ εισέρχεται σε μία παραγωγική περίοδο σύνθεσης. Συνθέτειτο δεύτερό του κουιντέτο εγχόρδων και η μουσική του τραβά την προσοχή του Μπραμς, με τον οποίο γίνονται αργότερα φίλοι. Ο Μπραμς τον ενθαρρύνει να γράψει τους υπέροχους «Σλαβόνικους Χορούς» για πιάνο 4 χέρια, οι οποίοι εκδόθηκαν με άμεση επιτυχία. Το «Στάμπατ Μάτερ» του παρουσιάζεται στο εξωτερικό και μετά από επιτυχείς παραστάσεις στο Λονδίνο, ο Ντβόρζακ δέχεται πρόσκληση να επισκεφθεί την Αγγλία. Η 7η Συμφωνία του γράφεται και πρωτοπαρουσιάζεται στο Λονδίνο. Επηρεασμένος από τον Τσαϊκόφσκι επισκέπτεται την Ρωσία και διευθύνει ορχήστρες στην Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη. Λαμβάνει τιμητικό τίτλο από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και το Ρέκβιέμ του πρωτοπαρουσιάζεται στο Τριετήσιο Μουσικό Φεστιβάλ του Μπέρμιγχαμ. Τα επόμενα χρόνια ο Ντβόρζακ κατευθύνεται προς τη Νέα Υόρκη και συνθέτει εκεί την 9η Συμφωνία με τίτλο «Από τον Νέο Κόσμο», ένα «Κουαρτέτο Εγχόρδων σε Φα μείζονα» με τίτλο «Αμερικάνικο», το υπέροχο «Κονσέρτο για βιολοντσέλο σε Σι ελάσσονα», το «Κουιντέτο Εγχόρδων σε Μι ύφεση μείζονα» καθώς και μία «Σονατίνα για βιολί και πιάνο». Διορίζεταιδιευθυντής του Εθνικού Ωδείου της Αμερικής με ετήσιο μισθό 15.000 δολάρια. Εκεί ο Ντβόρζακ γνωρίζει τον μετέπειτα μαθητή του Χάρι Μπάρλεϊ, έναν από τους πρώτους αφροαμερικανούς συνθέτες, ο οποίος κατόπιν επιθυμίας του συνθέτη τον φέρνει σε επαφή με τα παραδοσιακά αμερικανικά Σπιρίτσουαλς. Μελετά σε βάθος την αμερικανική λαϊκή παράδοση όπως αυτή απεικονίζεται μέσα από τις μελωδίες των γηγενών νέγρων και των ινδιάνων. Ενώ συνέθετε τη Συμφωνία «Του Νέου Κόσμου» ο Ντβόρζακ έγραψε στο φίλο του Emil Kozanek: «Μου αρέσει πολύ και θα διαφέρει πολύ από τις πρώιμες συνθέσεις μου. Την επιρροή της Αμερικής μπορεί να την νοιώσει αυτός που έχει ‘μύτη’ … ενώ ο τίτλος ‘Από τον Νέο Κόσμο’ δείχνει τις εντυπώσεις μου και μεταφέρει τους χαιρετισμούς μου από τον Νέο Κόσμο».
Παρά τη μουσική του ενεργητικότητα, η αυξανόμενη αναγνώρισή του στην Ευρώπη καθώς και η νοσταλγία για την πατρίδα του τον κάνουν να αποφασίσει να επιστρέψει στην Βοημία και να εγκαταλείψει τη Νέα Υόρκη. Κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών της ζωής του ο Ντβόρζακ αφοσιώνεται στην σύνθεση όπερας και μουσικής δωματίου. Του αποδόθηκαν πολλές διακρίσεις, όπως αυτής του επίτιμου διδάκτορα φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Charles της Πράγας, μέλος του Κοινοβουλίου, μέλος της επιτροπής για τα Αυστριακά Κρατικά Βραβεία, επίτιμο μέλος πολλών Τσέχικων και Μοραβικών χορωδιών κ.λ.π Διαδέχεται τον Αντονίν Μπένεβιτς ως διευθυντής του Ωδείου της Πράγας από το 1901 μέχρι τον θάνατό του. Το Μάρτιο του 1904 δύο μήνες πριν πεθάνει του ο Ντβόρζακ έγραψε: «Τα τελευταία πέντε χρόνια δεν γράφω τίποτα άλλο από όπερες. Ήθελα να αφιερώσω όλες τις δυνάμεις μου, όσο ο Θεός μου δίνει υγεία, στη δημιουργία της όπερας. Θεωρώ την όπερα την καταλληλότερη μορφή για το έθνος. Οι εκδότες μου θεωρούν ότι είμαι συνθέτης συμφωνιών, αλλά τους απέδειξα εδώ και χρόνια ότι η βασική μου αδυναμία είναι η δραματική δημιουργία».Πεθαίνει από καρδιακή ανεπάρκεια το 1904. Τα 60α του γενέθλια εορτάζονται ως εθνικό γεγονός. Η ταφή του έγινε στο Κοιμητήριο Βίσεχραντ στην Πράγα και τον τάφο του κοσμεί προτομή του από τον τσέχο γλύπτη Λάντισλαβ Σάλουν. Άφησε πολλά έργα του ημιτελή, όπως το «Κονσέρτο για βιολοντσέλο σε Λα μείζονα».
Ο Ντβόρζακ με τον Σμέτανα αποτέλεσαν τους στυλοβάτες της Εθνικής Τσέχικης Σχολής, η οποία παίρνει μια από τις πρώτες θέσεις στο μουσικό χάρτη της Ευρώπης. Στα έργα του κυριαρχεί έντονα το εθνικό στοιχείο, αφού η έμνευσή του είναι καθαρά εθνική και ανεξάντλητη. Ο Ντβόρζακ υιοθέτησε από τη Σλαβική μουσική τους αρχαϊκούς αρμονικούς ήχους, τις παράξενες μετατροπίες, και έναν ολόκληρο καινούργιο πλούτο ρυθμών και μελωδικών γυρισμάτων. Ανάμεσα στους Τσέχους συνθέτες ο Ντβόρζακ είναι εκείνος που ακούγεται συχνότερα. Η μουσική του ξεχωρίζει για τον πλούτο και την μελωδική ευρηματικότητα, η οποία παραπέμπει συχνά στις ρίζες του λαού, με το έντονο ρυθμικό στοιχείο και την πολύχρωμη ενορχήστρωση. Ο εθνικισμός του Ντβόρζακ αναδεικνύεται μέσα από την επιλογή εθνικών μουσικών θεμάτων στην προγραμματική μουσική και τις όπερες, και από την περιβολή της βασικής μουσικής γλώσσας με μελωδική φρεσκάδα και αυθορμητισμό, κάτι που εκδηλώνεται με το σποραδικό χρωμάτισμα με λαϊκούς μουσικούς τρόπους και δημοφιλείς χορευτικούς ρυθμούς.Υπήρξε μετρ της συμφωνίας, που του πρόσφερε όλες τις ευκαιρίες να αποδείξει το ταλέντο του στο συνδυασμό ενός ιδιαίτερα προσωπικού λυρισμού με την ευφυή κατανόηση της κλασικής φόρμας. Οφείλει πολλά στη γνωριμία του με τον Μπραμς, όντας θαυμαστής του έργου του, πετυχαίνει να το προβάλλει έτσι ώστε οι συνθέσεις του Ντβόρζακ αποτελούν το μήλο της έριδος για τους διάφορους εκδότες. Με την χαρακτηριστική του αρμονία και το μελωδικό του πλούτο τροφοδότησε όχι μόνο τη μουσική φιλολογία της πατρίδας του αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης.
«Οι εφημερίδες είπαν ότι κανένας συνθέτης δεν γνώρισε ποτέ τέτοιο θρίαμβο.
Το Κάρνεγκι Χολ ήταν γεμάτο από μέλη της καλής κοινωνίας της Νέας Υόρκης.
Το ακροατήριο χειροκρότησε τόσο πολύ, σαν να βρισκόταν στην αίθουσα βασιλιάς, αναγκάζοντάς με να υποκλιθώ πολλές φορές στο θεωρείο όπου καθόμουν»
Ο Α. Dvorák προς τον εκδότη του
για την πρεμιέρα της συμφωνίας του Νέου Κόσμου
«Όλα τα θέματα είναι δικά μου αλλά επινοώντας τα φρόντισα να τους δώσω κάποιο χρώμα χαρακτηριστικό της μουσικής των μαύρων ή των Ινδιάνων. Τα ανέπτυξα με όλες τις δυνατότητες που μου έδωσαν ο ρυθμός, η αρμονία, η αντίστιξη και τα ηχοχρώματα της σύγχρονης ορχήστρας»
Για τη Συμφωνία του Νέου Κόσμου
«Αυτές οι πλούσιες και θαυμάσιες μελωδίες είναι τα προϊόντα της γης. Είναι αμερικάνικες και οι συνθέτες πρέπει να στραφούν σε αυτές…μόνο μ’ αυτό τον τρόπο μπορεί ένας μουσικός να εκφράσει τα αισθήματα των ανθρώπων»
Antonín Dvorák
για τη μουσική των νέγρων και των ινδιάνων στις ΗΠΑ
«Αυτή η χώρα είναι πλημμυρισμένη με μελωδία, αυθεντική, φιλική, με ποικίλες διαθέσεις, χρώμα και χαρακτήρα, ώστε να ταιριάζει σε οποιαδήποτε φάση της σύνθεσης. Είναι ένα πλούσιο πεδίο. Η Αμερική μπορεί να έχει τη δική της μεγαλειώδη κι ευγενή μουσική, που θα αναβλύζει από το ίδιο της το χώμα και θα αποτελεί μέρος της φύσης – η φυσική φωνή μιας ελέυθερης γεμάτης σφρίγος φυλής»
Antonín Dvorák
σε επιστολή του στη New York Herald
«Το ύφος σας να έχει ως πρότυπο ό,τι είναι καλύτερο, ό,τι είναι πιο ευγενές και ανώτερο στην ιστορία της μουσικής, να παραμέινετε όμως οι εαυτοί σας»
Antonín Dvorák
προς τους μαθητές του
«Είναι δύσκολο να περιγράψω πόσο αγαπήσαμε και θαυμάσαμε τον Ντβόρζακ, ως δάσκαλο και ως φίλο. Από τη μια ήταν σχεδόν σύντροφός μας, από την άλλη ήταν ο Θεός μας»
Όσκαρ Νέντμπαλ
Τσέχος διευθυντής ορχήστρα και συνθέτης
Ο Ντβόρζακ με τη σύζυγό του Άννα
Ο τάφος του Ντβόρζακ
