Hector Berlioz (1803-1869)
«Η τύχη να έχεις ταλέντο δεν είναι αρκετή. Πρέπει επίσης να έχεις και τύχη γενικά!»
Hector Berlioz
Ο Ευρωπαίος δυναμικός μουσικός
Γάλλος συνθέτης, διευθυντής ορχήστρας και κριτικός, βασικός εκπρόσωπος, μαζί με τον Λιστ, της προγραμματικής μουσικής.
Γεννήθηκε το 1803 στο Κοτ Σεντ Αντρέ, μια επαρχιακή πόλη της Γαλλίας, σε μια ευκατάσταστη σχετικά οικογένεια με πατέρα γιατρό. Μαθαίνει τα πρώτα μουσικά στοιχεία μόνος του, με αφορμή ένα φλάουτο κι ένα κλαρινέτο που βρήκε τυχαία. Ο πατέρας του τον στέλνει στο Παρίσι να σπουδάσει ιατρική, εκείνος όμως δεν αργεί να στραφεί στις μουσικές σπουδές. Άρχισε να φοιτά στο ωδείο και μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέρνει να κερδίσει το Βραβείο της Ρώμης. Πριν φύγει για την ιταλική πρωτεύουσα, παρουσιάζει στο παρισινό κοινό το αριστούργημά του «Φανταστική Συμφωνία», που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα προγραμματικής μουσικής. Ως υπότιτλο του έργου σημειώνει: «Επεισόδια από τη ζωή ενός καλλιτέχνη». Εδώ, τα μέρη συνδέονται μεταξύ τους με την «έμμονη ιδέα», ένα μουσικό θέμα που κυκλοφορεί σε όλη τη σύνθεση, κάτι αντίστοιχο με το «leitmotiv» του Βάγκνερ. Συνθέτοντας αυτό το έργο έχει στη σκέψη του την όμορφη Αγγλίδα ηθοποιό Χάριετ Σμίθσον που, παρά τις αρχικές της αντιρρήσεις, θα παντρευτεί μετά την επιστροφή του απ’ τη Ρώμη.
Οι εμπειρίες του από τη διαμονή του στην Ιταλία θα αποτυπωθούν σε αρκετά από τα έργα του, όπως: «Λέλιο», «Ο Χάρολντ στην Ιταλία», Μπενβενούτο Τσελίνι», «Ρωμαίος και Ιουλιέτα».
Καθώς οι οικονομικές δυσκολίες δεν του επιτρέπουν να ζήσει άνετα ως συνθέτης, αρχίζει μια σπουδαία σταδιοδρομία κριτικού, χάρη και στο μεγάλο λογοτεχνικό του ταλέντο, το οποίο φαίνεται από τα «Απομνημονεύματά» του, που θα γράψει αργότερα, καθώς και από άλλα πολύ ενδιαφέροντα βιβλία για τη μουσική. Δέχθηκε επίσης τη θέση ως βοηθός βιβλιοθηκάριου στο Ωδείο του Παρισιού, ενώ περιόδευε και ως διευθυντής ορχήστρας με περισσότερο ενθουσιασμό, παρά με τεχνική ικανότητα.
Μια και οι Γάλλοι δε φαίνεται να εκτιμούν ιδιαίτερα τη μουσική του, ο Μπερλιόζ αρχίζει τα ταξίδια. Επισκέπτεται τη Γερμανία, όπου τον καλοδέχονται ο Σούμαν, ο Βάγκνερ και ο Μέντελσον. Ο Λιστ αναλαμβάνει να παρουσιάσει τα έργα του συνθέτη στο γερμανικό κοινό. Γυρίζει όλη την Κεντρική Ευρώπη και φτάνει μέχρι τη Ρωσία. Κατά τη διάρκεια της περιοδείας του τελειώνει και την «Καταδίκη του Φάουστ».
Στα 1853 πεθαίνει η γυναίκα του και ο Μπερλιόζ παντρεύεται μια μέτρια τραγουδίστρια. Δεν θα περάσουν όμως πολλά χρόνια και η δεύτερη σύζυγός του θα πεθάνει κι αυτή και θα ακολουθήσει και ο θάνατος του γιου του που θα τον εξουθενώσει κυριολεκτικά. Παρά τις όποιες τιμές που απολαμβάνει, μια σημαντική μερίδα του μουσικού κόσμου της χώρας του εξακολουθεί να τον πολεμά. Όλα αυτά τον κάνουν μισάνθρωπο. Ζει αποτραβηγμένος μέχρι το θάνατό του στο Παρίσι στα 1869.
Το έργο του Μπερλιόζ είναι μια πραγματική αυτοβιογραφία όπου παρουσιάζεται τόσο ανάγλυφα η ιδιωτική του ζωή. Θεωρείται από τους πιο αυθεντικούς και πρωτότυπους συνθέτες του 19ου αιώνα και πραγματικός τεχνίτης στην ενορχήστρωση. Επί σχεδόν 100 χρόνια μετά το θάνατό του η πραγματική αξία των έργων του παρέμεινε κρυμμένη πίσω απ’ την εικόνα του κατεξοχήν «Ρομαντικού» καλλιτέχνη. Οι υπερβολές στις συνθέσεις του που σήμερα δεν προκαλούν προσοχή, παρά το ότι προηγούνταν της εποχής τους, αποσπούσαν την προσοχή των κριτικών και των θαυμαστών του από την κλασική καθαρότητα της μελωδίας και την «Μπετοβενική» μεγαλοπρέπεια των δραματικών αντιθέσεων στη μουσική του. Επινόησε ορχηστρικές τεχνικές πρωτοφανέρωτου πλούτου, που προετοίμασαν το δρόμο για τον Βάγκνερ, τον Ρίχαρντ Στράους και αρκετούς γάλλους και ρώσους συνθέτες του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Εξέδωσε το πρώτο ολοκληρωμένο σύγγραμμα σύγχρονης ενορχήστρωσης και διεύθυνσης ορχήστρας – βοήθημα μοναδικό για τους μεταγενέστερους. Τα εκπληκτικά λογοτεχνικά του χαρίσματα εκδηλώθηκαν στην αλληλογραφία του, στις μουσικοκριτικές του και στα βιβλία του, κυρίως στο «Βραδιές Ορχήστρας» και στα «Απομνημονεύματα», από τις σημαντικότερες πηγές για τη μουσική και για τη μουσική ζωή του 19ου αιώνα. Ο Γάλλος συγγραφέας, ποιητής και σημαντικός κριτικός Θεόφιλος Γκοτιέ, κατέτασσε τον Μπερλιόζ, μαζί με τον Ουγκό και τον Ντελακρουά στην Αγία Τριάδα του Γαλλικού Ρομαντισμού!
«Ο χρόνος είναι μεγάλος δάσκαλος, λένε. Το κακό είναι ότι σκοτώνει τους μαθητές του»
«Τουλάχιστον έχω τη μετριοφροσύνη να παραδεχθώ ότι η έλλειψη μετριοφροσύνης είναι ένα από τα ελαττώματά μου»
«Συνέθεσα ένα κομμάτι που μου φαίνεται ότι έχει μεγάλη εκφραστικότητα και ρυθμική δεινότητα, όπου οι αρμονικές πρόοδοι έχουν μια τελετουργική και επιτάφια ηχητικότητα, ενώ οι μελωδίες του εξελίσσονται με ένα τρόπο δραματικό σε ένα αργό και συνεχές κρεσέντο»
Hector Berlioz
στα Απομνημονεύματά του
για το έργο «Ο θάνατος της Κλεοπάτρας»
