Αγαπητοί φίλοι, από σήμερα και κάθε Δευτέρα θα έχετε την ευκαιρία, από αυτή εδώ τη στήλη, να μαθαίνετε ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τους μεγάλους μουσουργούς οι οποίοι άφησαν το στίγμα τους στο παγκόσμιο μουσικό στερέωμα. Το αφιέρωμά μας αρχίζει τιμής ένεκεν με τον Ludwig van Beethoven, καθώς φέτος είναι «Έτος Beethoven» με αφορμή τα 250 χρόνια από τη γέννηση του κορυφαίου αυτού συνθέτη.
Ludwig van Beethoven (1770-1827)
Ο Γίγαντας της μουσικής
Γερμανός συνθέτης και πιανίστας.
Γεννήθηκε στη Βόννη της Γερμανίας σε μια μουσική οικογένεια, καθώς ο παππούς του ήταν βαρύτονος και διευθυντής ορχήστρας και ο πατέρας του τενόρος και δάσκαλος πιάνου και βιολιού. Ο πατέρας του, Γιόχαν, επειδή είχε ωραία φωνή τον έβαλε στη χορωδία της Μητρόπολης και ευελπιστούσε να δει στο πρόσωπο του γιου του ένα νέο παιδί-θαύμα, όπως ήταν ήδη ο Μότσαρτ. Ήταν βίαιος και σκληρός απέναντί του, αλλά αποτελεσματικός. Από τα 3του χρόνια τον βάζει στο πιάνο, αργότερα του μαθαίνει βιολί. Έμαθε να γράφει νότες πριν μάθει το αλφάβητο. Η πρώτη επαφή του Λούντβιχ με τη μουσική στοίχισε πολλά δάκρυα. Έτσι από τα 10 του χρόνια κατείχε εγκυκλοπαιδική γνώση της μουσικής θεωρίας και εξαίρετες ικανότητες στο πιάνο. Ήταν και δυσλεξικός, οπότε εγκατέλειψε το σχολείο, που δεν αγαπούσε καθόλου, για να αφοσιωθεί στη μουσική. Μαθήτευσε δίπλα στον σπουδαίο Joseph Haydn, αλλά ένιωθε απογοητευμένος καθώς πίστευε ότι ο δάσκαλός του δεν ήταν επαρκής για τη δική του αξία. Είχε την τύχη να τον ακούσει ο Μότσαρτ, ο οποίος είχε πει: «Μια μέρα όλοι θα μιλούν γι’αυτόν τον νεαρό».
Με την εγκατάστασή του ομως στη Βιέννη στα είκοσι δύο του χρόνια και μέχρι το θάνατό του, ο Μπετόβεν θα παλαίψει για την προσωπική του αυτοτέλεια και δε θα δεχθεί να υπηρετήσει ποτέ στην Αυλή οποιουδήποτε ευγενούς, δημιουργώντας μ’ αυτόν τον τρόπο τον τύπο του μη εξαρτημένου καλλιτέχνη που το έργο του γίνεται σεβαστό από ένα πλατύτερο κοινό. Η επιτυχία του μεγαλώνει μέρα με τη μέρα. Θαυμάζεται αρχικά ως πιανίστας ικανότατος στον αυτοσχεδιασμό, αλλά και ως μεγαλοφυής συνθέτης. Αποκτά ισχυρούς και αφοσιωμένους φίλους από την αριστροκρατική τάξη, για την οποία κρατά μια υπεροπτική στάση υποστηρίζοντας ότι: « Πρίγκιπες γεννιούνται πολλοί, Μπετόβεν όμως ένας!!!» Το 1795 έκανε το ντεμπούτο του με το 2ο κοντσέρτο του για πιάνο, ενώ το 1800 παίχτηκε η 1η του Συμφωνία. Η βιέννη είχε πια ένα νέο αστέρι.
Ήδη είχαν αρχίσει τα προβλήματα υγείας. Το χειρότερο όλων ήταν η κώφωση – καταστροφικό για έναν μουσικό. Ήταν τόσο δυστυχισμένος που σκέφτηκε να αυτοκτονήσει. Το μόνο που τον εμπόδισε ήταν η ένθερμη πίστη του στην τέχνη του. «Μου φαινόταν αδύνατο να αφήσω τον κόσμο μέχρι να προσφέρω όλα όσα ένιωθα ότι βρισκόταν μέσα μου», είχε γράψει σε επιστολή στα αδέρφια του.
Ήταν άνθρωπος ιδιόρρυθμος, με ιδιοτροπίες, νεύρα και ακαταλαβίστικο ψυχισμό. Η παραξενιά του δεν περιοριζόταν στις μουσικές του εκκεντρικότητες. Συνέθετε καλύτερα όταν περπατούσε (!) κι έτσι έγινε γνωστός στην πόλη, ως κάποιος που έπαιρνε τους δρόμους κουνώντας τα χέρια και βρυχώμενος μουσικά σπαράγματα, αδιάφορος για τους περαστικούς που τον ακολουθούσαν παραξενεμένοι. Μετακόμιζε συνεχώς. Ένιωθε μονίμως απλεπισία και μοναξιά. Ήταν ακατάστατος πολύ (…). Εμφανισιακά, καθόλου ελκυστικός, με ρούχα σκισμένα και βρόμικα. Δεν ήταν λοιπόν απορίας άξιο, πως οι γυναίκες δεν ανταπέδιδαν το ένθερμο ενδιαφέρον του. Είχε την ατυχία να ερωτεύεται μη διαθέσιμες γι’ αυτόν γυναίκες, καθώς είχε εμμονή με την ιδέα της οικογένειας. Δυστυχώς όμως δεν μπόρεσε να δημιουργήσει τη δική του οικογένεια που τόσο ήθελε και δεν είχε ποτέ μια γυναίκα που να τον αγαπά. Είχε μόνο την κηδεμονία του ανηψιού του Καρλ, γιου του αδερφού του, με τον οποίο δεν έλειπαν οι καβγάδες. Συχνά μονολογούσε:
«Τι τρομερό να λαχταρώ ένα σπιτικό και να μην μπορώ να τ’ αποκτήσω! Ω, Θεέ μου ρίξε το βλέμμα σου στον δυστυχισμένο Μπετόβεν και λύτρωσέ τον»
Όλες οι μικροασθένειες που είχε εξασθένησαν τον οργανισμό του και προσβλήθηκε από βαριά πνευμονία από την οποία και πέθανε. Την ύσταστη στιγμή στο κρεβάτι του πόνο, γύρισε και είπε σε δύο φίλους του: «Στον Παράδεισο θα ακούω. Χειροκροτήστε φίλοι, η κωμωδία τελείωσε». Στην τελευταία του κατοικία τον συνόδευσαν περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι!! «Ήταν καλλιτέχνης, υπήρχε μέσα από την τέχνη…Όταν σας συνταράσσουν τα έργα του να θυμάστε αυτή την ώρα και να σκέπτεστε, ήμουν εκεί την ώρα της ταφής και έκλαψα κι εγώ», λόγια του ποιητή και φίλο του Μπετόβεν Franz Grillparzer στον επικήδειό του.
Πριν από κάθε σύνθεσή του, η ψυχή του ήταν θλιμμένη, γύρευε συμπόνια. Όμως η περηφάνεια, το θάρρος και η συναίσθηση της αξίας του τον έσπρωχναν στη μάχη της δημιουργίας. Στο τέλος, το φως του θριάμβου ξεπηδούσε μέσα από την καταιγίδα της κούρασης και έλαμπε από ικανοποίηση. Αφιέρωσε στην τέχνη τη ζωή και το πνεύμα του. Η σημασία του στην ιστορία και την εξέλιξη της μουσικής είναι τεράστια. Στα έργα του είναι υποκειμενικός και εκφράζει με θαυμαστή τέχνη τα πιο ευγενικά αισθήματα του ανθρώπου. Είναι ο πρώτος μουσικός που εισήγαγε την κίνηση των φιλοσοφικών ιδεών στην απόλυτη μουσική και η έκφρασή τους γίνεται μόνο με τον ήχο, χωρίς τη συμμετοχή του λόγου. Το γεγονός αυτό τον ανέβασε στην κορυφή της πυραμίδας των μουσικών δημιουργών. Η δημιουργική του φλέβα διατρέχει σαν ορμητικό ποτάμι αφήνοντας ανεξίτηλη τη σφραγίδα της και αποτελώντας σημαντικότατο σημείο αναφοράς. Μεταμόρφωσε ριζικά κάθε μουσική μορφή στην οποία έγραψε. Επί 30 χρόνια έγραφε συνεχώς μουσική όλων των ειδών! Χειραφέτησε και «δημοκρατικοποίησε» την τέχνη αυτή συνθέτοντας από εσωτερική πνευματική ανάγκη και όχι ως «προμηθευτής υλικού» για δεξιοτεχνική επίδειξη. Δεν εργαζόταν γρήγορα και με ευχέρεια – τα τετράδιά του δείχνουν με πόση και τι είδους εργασία ανέπτυσσε την ιδέα στην τελική της εκδοχή! Στα τελευταία του έργα επικοινωνεί μ’ έναν τόσο υψηλό και άυλο κόσμο, τον οποίο μόνος του αυτός δημιούργησε και στον οποίο μόνο αυτός έφτασε. Έγινε ο κρίκος ανάμεσα σε δύο μεγάλες εποχές της μουσικής: είναι ο τελευταίος κλασικός και ταυτόχρονα ο πρώτος ρομαντικός συνθέτης. Είναι μάλλον ο συνθέτης του οποίου τα έργα εκτελούνται συχνότερα από οποιουδήποτε άλλου!!
Αξίζει να αναφέρουμε τα σπουδαιότερα έργα του: 9 συμφωνίες, ( 3η Ηρωική, 5η Του πεπρωμένου, 6η Ποιμενοική, 9η Της Χαράς)32 σονάτες γαι πιάνο, μια όπερα, μουσική δωματίου, ατελείωτα έργα για πιάνο, ανάμεσα στα οποία το πασίγνωστο Fur Elise.
Η 5η συμφωνία του έγινε γνωστή κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Βρετανοί παρατήρησαν ότι το περίφημο θέμα της (βασική μουσική ιδέα) έχει ίδιο ρυθμό με τον κώδικα Μορς «V» κι έτσι η συμφωνία έγινε σύμβολο της νίκης (Victory) κατά του φασισμού. Το BBC άρχιζε όλες τις εκπομές στην κατεχόμενη Ευρώπη με αυτές τις τέσσερις νότες, ως έμβλημα ελπίδας.
Στην πρεμιέρα της 9ης συμφωνίας ο Μπετόβεν ήταν πια εντελώς κωφός. Αδυνατούσε να διευθύνει το ύστατο αριστούργημά του, αλλά ο μαέστρος τον παρότρυνε να σταθεί στο βήμα και να δώσει το τέμπο για τα τέσσερα μέρη του έργου. Η μουσική κατέκλυσε την αίθουσα για πάνω από μία ώρα κι έφτασε η θριαμβευτική της κατάληξη – Η Ωδή στη Χαρά με σολίστ και χορωδία. Το κοινό αφηνίασε από ενθουσιασμό. Οι ακροατές σηκώθηκαν και χειροκροτούσαν, φώναζαν, έκλαιγαν, κουνούσαν μαντήλια. Όμως ο συνθέτης δεν άκουγε τίποτε. Με την πλάτη γυρισμένη στο πλήθος, έστεκε και κοιτούσε την παρτιτούρα. Μια νεαρή σολίστ, η Κάρολιν Ούγκερ, πήρε απαλά το χέρι του Μπετόβεν και τον έστρεψε προς το ενθουσιώδες κοινό. Ήταν μία από τις πιο σπαρακτικές στιγμές στην Ιστορίας της κλασικής μουσικής: ο άρρωστος και γερασμένος ιδιοφυής συνθέτης, παρών στον εορτασμό της μουσικής του, που ο ίδιος δεν άκουγε!…
«Δεν έχω ξαναδεί ποτέ καλλιτέχνη πιο συγκεντρωμένο, πιο ενεργητικό, πιο βαθύ…Το ταλέντο του με έχει συγκλονίσει. Δυστυχώς, όμως, έχει ατίθασο χαρακτήρα. Πρέπει να τον συγχωρούμεν γιατί είναι κουφός, κι αυτό, αν και δεν επηρεάζει τόσο τη μουσική του, τον κάνει ακοινώνητο. Δεν είναι φλύαρος και η αρρώστια του τον κάνει πιο λιγόλογο ακόμη»
Johann Wolfgang Goethe
……………………..
«Ο πιο σαγηνευτικός ήχος που εισχώρησε ποτέ στην ακοή του
ανθρώπου»
Ε.Μ.Φόρστερ-συγγραφέας
για την 5η Συμφωνία – του πεπρωμένου
……………………………………………….
{«Έπρεπε να απομακρυνθώ από τους ομοίους μου και να ζήσω μόνος…Δεν μπορούσα να ομολογήσω στους άλλους: “Μη μιλάτε, να ουρλιάζετε, γιατί είμαι κουφός!”…»
«Θέλω ν’αρπάξω τη μοίρα απ’ τα μαλλιά, κι ασφαλώς
δεν θα την αφήσω να με νικήσει ολότελα»
«Εμείς οι θνητοί είμαστε προικισμένοι με αθάνατο πνεύμα»}
Ludwig van Beethoven
