Ο ΣΥΝΘΕΤΗΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
Γράφει η Νατάσα Παπαστάθη, καθηγήτρια μουσικής
Johannes Brahms (1833-1897)
«Χωρίς την τεχνική, η έμπνευση είναι ένα απλό καλάμι που το δέρνει ο άνεμος»
Johannes Brahms
Ο διάδοχος του Beethoven
Γερμανός συνθέτης και πιανίστας της ρομαντικής περιόδου.
Γεννήθηκε στο Αμβούργο σε μια φτωχική οικογένεια, που λόγω δυσκολίας στην επικοινωνία των γονιών του, η ατμόσφαιρα ήταν πάντα τεταμένη και γεμάτη τριβές. Ο πατέρας του ήταν κοντραμπασίστας σε λαϊκές ορχήστρες και ταβέρνες. Τα πρόωρα μουσικά χαρίσματα του γιου του τον παρακίνησαν να του μάθει μουσική μόλις απ’ τα επτά του χρόνια, με σκοπό να ακολουθήσει το επάγγελμά του. Στη συνέχεια όμως και με πίεση του μικρού Γιόχαν που ήθελε να μάθει σοβαρή μουσική με προοπτικές, τον έστειλε στον Μάρξεν, έναν από τους καλύτερους δασκάλους της εποχής, ο οποίος, εντυπωσιασμένος από τις ικανότητες του μαθητή του και με την ευκαιρία του θανάτου του Μέντελσον, δήλωσε: «Χάθηκε ένας μεγάλος μουσικός. Με τον Μπραμς αναδύεται ένας ακόμη μεγαλύτερος».
Άρχισε λοιπόν, να δίνει τις πρώτες του συναυλίες, ενώ παράλληλα κέρδιζε τη ζωή του παίζοντας πιάνο στις ταβέρνες του λιμανιού και γράφοντας εμπορική μουσική. Αρχίζει να συνθέτει. Γνωρίζεται με τον ούγγρο βιολιστή Ρεμένυι για μια σειρά συναυλιών και στη συνέχεια με τον επίσης βιολιστή Γιοαχίμ, ο οποίος εκτιμάει το ταλέντο του, του διδάσκει αντίστιξη και τον φέρνει σε επαφή με τον Λιστ και τον Σούμαν. Ο τελευταίος, βαθειά ενθουσιασμένος από το ταλέντο και τον χαρακτήρα του Μπραμς, του προσφέρει απλόχερα μια αδερφική φιλία, η οποία θα συνεχιστεί και μετά το θάνατο του Σούμαν, καθώς ο Μπραμς θα μείνει δίπλα στη χήρα του φίλου του και δεινή πιανίστα, Κλάρα (…)
Μετακομίζει στη Βιέννη και αναλαμβάνει τη θέση του του διευθυντή της Ακαδημίας Τραγουδιού και της Εταιρίας Φίλων της Μουσικής. Κάνει πολλά ταξίδια προκειμένου να δώσει συναυλίες. Γίνεται ευρέως γνωστός. Η επιτυχία δεν τον αλλοτριώνει καθόλου. Παρ’ ότι κερδίζει τεράστια χρηματικά ποσά απ’ τα δικαιώματα του δημιουργού ή από αμοιβές για τις πολύ επιτυχημένες περιοδείες συναυλιών, δεν αλλάζει ποτέ τις λιτές συνήθειες του χωρικού από το βορρά. Φρόντισε γενναιόδωρα τις ανάγκες των γονιών του, των συγγενών και των φίλων του που αντιμετώπιζαν δυσκολία.
Το λογοπαίγνιο που τον χαρακτήριζε και που έμεινε στα ευτράπελα της Ιστορίας της μουσικής ήταν «Τα τρία “Μπ”», μια πολύ τιμητική παραβολή για τους εκπροσώπους της γερμανικής μουσικής Μπαχ, Μπετόβεν, Μπραμς και το επικαλούνταν συχνά ο μαέστρος Μπύλοφ.
Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο Μπραμς ήταν εξαιρετικά ωραίος νέος, με γαλάζια μάτια και ανοιχτοκάστανα μαλλιά. Το μόνο που δεν ταίριαζε σ’ αυτή τη θεϊκή εικόνα ήταν η φωνή του, που παρέμεινε ψιλή σαν μικρού αγοριού. Αυτό του προξενούσε μεγάλα προβλήματα στην εφηβεία και τη νεότητά του, μέχρι που αποφάσισε να πάρει «δραστικά» μέτρα. Εφηύρε μια σειρά από ασκήσεις για να χαμηλώσει τη φωνή του κι απέκτησε τη συνήθεια να φωνάζει στη χορωδία όταν έκανε πρόβες. Έτσι, κατέστρεψε την ικανότητά του να τραγουδάει καλά κι απέκτησε μια φωνή τραχιά, άγρια, αλλά και πάλι ψιλή. Για το υπόλοιπο της ζωής του, σε στιγμές πίεσης, η φωνή του «έσπαζε» σαν δεκατριάχρονου παιδιού!!
Επίσης, ήταν πολύ ντροπαλός κι αισθανόταν άβολα όταν τον επαινούσαν. Κάποτε σ’ ένα δείπνο, ένας φίλος σηκώθηκε και είπε: « Ας εκμεταλλευθούμε αυτή την ευκαιρία για να πιούμε εις υγείαν του μεγαλύτερου συνθέτη». Ο Μπραμς πετάχτηκε όρθιος και φώναξε: «Σωστά! Εις υγείαν του Μότσαρτ!»
Ο Μπραμς αντιτάχθηκε στον ριζοσπαστισμό των πρωτοπόρων συνθετών Λιστ και Βάγκνερ και η αδιάλλακτη στάση του υπερασπίζοντας τον κλασικισμό, δέχτηκε επιθέσεις από τους οπαδούς τους. Αυτός ο επιζήμιος για όλους ανταγωνισμός έγινε πιο θλιβερός, επειδή οδήγησε τον Μπραμς σε μια απότομη και συχνά χυδαία συμπεριφορά, παρ’ ότι υπήρξε καλός, ευαίσθητος και φιλελεύθερος. Προτού φτάσει στο τέλος της ζωής του, μεγάλο μέρος αυτού του πολέμου είχε καταλαγιάσει. Μουσικοί και ακροατές είχαν αρχίσει να καταλαβαίνουν ότι μπορεί κανείς να αγαπά τη μουσική που γεννήθηκε και στα δύο αντιμαχόμενα ιδεολογικά στρατόπεδα.
Η μουσική του συνδυάζει τη δραματική δύναμη και τη λυρική ένταση μαζί με μία ανακουφιστική ζεστασιά. Ο Μπραμς ήταν ριζοσπαστικός ως προς την αρμονική του τόλμη και την εκφραστική του δεινότητα, αλλά συντηρητικός στη χρήση των παραδοσιακών ή και αρχαϊκών ακόμη μουσικών δομών. Θεωρείται διάδοχος του Μπετόβεν. Για να καταλάβουμε καλύτερα το χαρακτήρα και την τεχνική σύνθεσης του Μπραμς, μπορούμε να ανατρέξουμε στο δοκίμιο του Σένμπεργκ: «Μπραμς, ο Προοδευτικός», στο οποίο αναιρείται η μέχρι τότε εικόνα του Μπραμς ως συντηρητικού και αναδεικνύεται η προοδευτικότητα της μουσικής του τουλάχιστον όσον αφορά στην οργάνωση των μουσικών φράσεων.
Μας έχει κληροδοτήσει σπουδαία έργα, όπως το «Γερμανικό Ρέκβιεμ», τις 4 Συμφωνίες, τις εισαγωγές «Ακαδημαϊκή» και «Τραγική», 2 κοντσέρτα για πιάνο, 1 κοντέρτο για βιολί, μουσική δωματίου και τους περίφημους ουγγρικούς χορούς, οι οποίοι είναι γραμμένοι για πιάνο 4 χέρια, αλλά στην πορεία ενορχηστρώθηκαν με απόλυτη επιτυχία και παραμένουν δημοφιλείς.
Είναι πολύ συγκινητικό για τους θαυμαστές του το γεγονός, ότι έχει διασωθεί σε κύλινδρο πρωτόγονου γραμμόφωνου της εποχής του, τόσο η φωνή του όσο και το παίξιμό του ως πιανίστας!…
Ο τάφος του Brahms στο κεντρικό νεκροταφείο της Βιέννης
