Johann Sebastian Bach (1685-1750)
«Η Μουσική χρωστάει στον Μπαχ όσα η Θρησκεία στο Δημιουργό της!»
Robert Schumann
Ο Πρίγκηπας της μουσικής
Γερμανός συνθέτης, τσεμπαλίστας και οργανίστας – η μεγαλύτερη ίσως μουσική προσωπικότητα όλων των εποχών!!! Με βάση το βαθύτατο θρησκευτικό του αίσθημα, έγινε υμνητής των συναισθημάτων του ανθρώπου, τα οποία διαχέονται μέσα από μια αύρα βαθιάς πνευματικότητας. Τα έργα του αποτελούν εκπληκτικά δείγματα εκκλησιαστικής μουσικής. Η μουσική του πήγαζε κυρίως απ’ τη θρησκευτική του πίστη. Το μεγαλύτερο μέρος των συνθέσεών του ήταν μια μορφή λατρείας. Συνήθιζε, μάλιστα να συνθέτει αφού έκανε πρώτα την προσευχή του. Στο τέλος των χειρόγραφων συνθέσεών του έγραφε πάντα: S.D.G. δηλαδή Soli deo Gloria (=Μόνο στο Θεό η δόξα). Ονομάστηκε «πέμπτος Ευαγγελιστής».
Γεννήθηκε στο Άιζεναχ της Θουριγγίας σε μιά άκρως μουσική οικογένεια, που επί επτά γενιές προσέφερε στη μουσική ζωή της Γερμανίας οργανίστες, κάντορες και συνθέτες. Χαρακτηριστικό είναι το εξής γεγονός: όταν το 1693 προέκυψε ένα κενό σε κάποια αυλική ορχήστρα, δόθηκε εντολή να βρεθεί, όχι ένας βιολιστής ή οργανίστας, αλλά ένας «Μπαχ»!! Από μικρός έμαθε πληκτροφόρα – τσέμπαλο και εκκλησιαστικό όργανο αλλά και βιολί. Η δίψα του για μάθηση είναι τόσο μεγάλη, που δε θα σταματήσει ποτέ να αντιγράφει και να μελετά έργα σπουδαίων μουσικών της εποχής του, κάτω απ’ το φως ενός κεριού. Ήταν περισσότερο γνωστός ως εκτελεστής μουσικών οργάνων, παρά ως συνθέτης. Κατά καιρούς κατείχε σπουδαίες θέσεις ως μουσικός της Αυλής και ως Κάντορας στις εκκλησίες. Ως συνθέτης είχε τρομερή ευχαίρεια στη δημιουργία μιας σύνθεσης.
Ο πρώτος του γάμος ήταν με τη Μαρία Βαρβάρα και απέκτησαν 7 παιδιά. Μετά την αρρώστια και τον θάνατό της, όντας μόνο 36 ετών, ο Μπαχ παντρεύτηκε την Άννα Μαγδαληνή με την οποία απέκτησε 13 παιδιά. Η γυναίκα ήταν πρώτυπο συζύγου και μητέρας. Ο ίδιος ο Μπαχ ήταν άνθρωπος που θύμωνε και εξαγριώνονταν εύκολα, όμως το ξεχνούσε σχετικά γρήγορα και δεν κρατούσε κακία. Μεταξύ τους υπήρχε τεράστια αγάπη και απόλυτος σεβασμός. Της έμαθε τσέμπαλο και έγραψε ένα βιβλίο ειδικά για εκείνη, το «Μικρό Τετράδιο Μουσικής για αρχάριους», το γνωστό σε όλους τους σπουδαστές της Κατωτέρας τάξης πιάνου 1ο Μπαχ ή αλλιώς Μπαχ-«Άννα Μαγνταλένα».
Ήταν αυστηρός αλλά υπομονετικός δάσκαλος. Δεν μπορούσε όμως να ανεχτεί την έλλειψη επιμέλειας. Συχνά έλεγε στους μαθητές του: «Έχετε 5 δάκτυλα, που είναι το ίδιο καλά όπως τα δικά μου! Αν θα θέλατε να τα εξασκήσετε θα παίζατε όπως εγώ, είναι μονάχα ζήτημα επιμέλειας».
Πέθανε τυφλός σε ηλικία 65 ετών, αφού νωρίτερα είχε κάνει δύο αποτυχημένες επεμβάσεις στα μάτια. Την ώρα που ξεψυχούσε υπαγόρευσε στον σύζυγο της κόρης του την τελευταία του σύνθεση, ένα χορικό (χορωδιακό θρησκευτικό έργο), το οποίο τραγούδησε απ’ ευθείας όλη η οικογένεια.
Θεωρείται ο πιο γόνιμος συνθέτης. Όλα τα έργα του, ακόμα και τα πιο απλά, έχουν τη σφραγίδα της μεγαλοφυΐας του. Δεν παρασύρεται από την έμπνευσή του, αλλά τη χαλιναγωγεί δίνοντας την αίσθηση της ισορροπίας που δεσπόζει σ’ ολόκληρο το έργο του. Οι συνθέσεις του (1600 έργα) δημιουργούν «σχολή» που σημαντικότερη έκφρασή της είναι η φούγκα (φυγή= η βασική μελωδία μετακινείται από φωνή σε φωνή), μια μορφή στην οποία ο Μπαχ είναι ανυπέρβλητος. Απ’ τις φούγκες του ανακάλυψε την πραγματική τέχνη της μουσικής ο Μότσαρτ. Θεωρήθηκε «ο κορυφαίος της Αντίστιξης» και «ο πατέρας της Αρμονίας». Ασχολήθηκε με όλα τα είδη της μουσικής εκτός από την όπερα. Κορυφαία έργα του είναι τα Πάθη, το ορατόριο των Χριστουγέννων, τα Βραδεμβούργεια Κοντσέρτα, το Καλοσυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο, η τοκάτα και φούγκα σε ρε ελάσσονα κ.α. Σ’ αυτόν οφείλεται η επινόηση της Βιόλας Πομπόζα – ένα μουσικό όργανο που είχε 5 χορδές και κατατάσσονταν ανάμεσα από το βιολί και το βιολοντσέλο. Στον Μπαχ αποδίδεται επίσης και η χρήση όλων των δακτύλων στην εκτέλεση έργων για πληκτροφόρα, η λεγόμενη «φυσική μέθοδος». Μέχρι τότε χρησιμοποιούνταν τα τρία μεσαία δάκτυλα από κάθε χέρι, ενώ ο αντίχειρας και ο μικρός κρεμόντουσαν μπροστά από τα πλήκτρα.
Ο Μπαχ είναι ορόσημο στην ιστορία της μουσικής. Σ’ αυτόν καταλήγουν οι μουσικές τάσεις που γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν στους αιώνες της πολυφωνίας και απ’ αυτόν ξεκινούν οι καινούριοι δρόμοι που θα οδηγήσουν στους μεγάλους κλασικούς.
Ο Ανδριάντας του Μπαχ στη Λειψία
«Όταν μια μουσική κατορθώνει να απογειώσει την ύπαρξή μας προς ό,τι πιο μεγαλειώδες, τότε έχει επιτύχει πλήρως το στόχο της και όταν ένας συνθέτης φθάνει εκεί, έχει αγγίξει την υψηλότερη κορυφή. Ο Μπαχ έχει κατακτήσει αυτή την κορυφή»
Paul Hidemith
«Τ’όνομά του -Bach- σημαίνει ρυάκι. Μα πως είναι δυνατόν ο Bach να’ ναι ρυάκι, αφού είναι ωκεανός;»
L. v. Beethoven
«Όταν οι οικογένειες διατηρούνται πολύν καιρό, μπορεί να παρατηρηθεί πως η φύση καταλήγει να δημιουργήσει ένα άτομο που συγκεντρώνει μέσα του όλες τις ιδιότητες των προγόνων του και που παρουσιάζει ενωμένες και ολοκληρωμένες όλες τις ως τότε απομονωμένες και σ’ εμβρυώδη κατάσταση ευρισκόμενες κλίσεις. Σε ποιον άλλο παρά στον Μπαχ θα μπορούσε αυτό να εφαρμοσθεί καλύτερα;»
Goethe
«Μελετάτε Μπαχ. Εκεί θα βρείτε τα πάντα!»
Johannes Brahms
«Ο Μπαχ είναι ένας καλόκαρδος θεός, στον οποίο όλοι οι μουσικοί οφείλουν να προσεύχονται για να ξεφύγουν από τη μετριότητα!»
Claude Debussy
«Ο Μπαχ είναι η αρχή και το τέλος όλης της Μουσικής!»
Max Reger
Αυτόγραφο χειρόγραφο του 1ου μέρους
της Σονάτας για Βιολί solo BWV 1001
