Ο ΣΥΝΘΕΤΗΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
Γράφει η Νατάσα Παπαστάθη, καθηγήτρια μουσικής
Μανώλης Καλομοίρης (1883 – 1962)
«Μπορεί κανείς κι έτσι να ορίσει το σκοπό της μουσικής: να δίνει δύναμη στα όνειρα από τη μια μεριά και να παριστάνει τη ζωή σαν όνειρο
Μανώλης Καλομοίρης
Ο δημιουργός της Εθνικής Μουσικής Σχολής
και
Ο μουσικός γλωσσοπλάστης της νεώτερης Ελλάδας
Κορυφαίος Έλληνας συνθέτης και παιδαγωγός.
Ο Μανώλης Καλομοίρης γεννιέται στη Σμύρνη το 1883 από πατέρα γιατρό και μητέρα φιλόλογο. Παίρνει τα πρώτα μαθήματα μουσικής στο Παλλάδιο Οικοτροφείο της Σμύρνης, στη συνέχεια πηγαίνει στην Αθήνα όπου φοιτά στο Εθνικό Λύκειο και παίρνει μαθήματα πιάνου από τον Τιμόθεο Ξανθόπουλο. Στην Κωνσταντινούπολη διδάσκεται πιάνο από τη Σοφία Σπανούδη, η οποία ανακαλύπτει το ενδιαφέρον του για τη δημοτική μουσική. Κατευθύνεται στη Βιέννη όπου σπουδάζει πιάνο, θεωρητικά και σύνθεση στο Πανεπιστήμιο Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών. Εδώ γράφει τα πρώτα του τραγούδια για φωνή και πιάνο. Μετά την αποφοίτησή του ζει για ένα χρονικό διάστημα στη Ρωσία, όπου και διδάσκει πιάνο στο Λύκειο Ομπολένσκυ στο Χάρκοβο. Γνωρίζει τη Ρωσική σχολή σύνθεσης (Ομάδα των 5), στοιχείο που επιδρά αποφασιστικά στις πλούσιες ενορχηστρώσεις των συμφωνικών του έργων. Αρθρογραφεί στο περιοδικό «Νουμάς» τη στιγμή που πρωτοεμφανίζεται στην Ελλάδα ως συνθέτης και παρουσιάζει στο κοινό τη θέση του σχετικά με τη δημιουργία Εθνικής Μουσικής. Συνδέεται με το κίνημα του δημοτικισμού, καθώς και με μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες της εποχής του, όπως ο Κωστής Παλαμάς, ο Γιάννης Ψυχάρης, ο Άγγελος Σικελιανός και ο Νίκος Καζαντζάκης. Παντρεύεται την Χαρίκλεια Παπαμόσχου
Η μουσική του Καλομοίρη ενσωματώνει πολλά βαγκνερικά στοιχεία, αλλά και κλίμακες του δημοτικού τραγουδιού, προσαρμοσμένεςπάντοτε στο συγκερασμένο ευρωπαϊκό σύστημα. Το έργο του χαρακτηρίζεται από έντονη πληθωρικότητα και ενορχηστρωτικό όγκο. Υπήρξε πολυγραφότατος καθώς συνέθεσε 222 έργα (ορχηστρική μουσική, όπερες, έργα για φωνή και ορχήστρα, κύκλους τραγουδιών και μουσική δωματίου). Υπήρξε εχθρικός προς την ιταλική όπερα και τους Ιόνιους συνθέτες, αλλά και στα σύγχρονα ρεύματα του εξπρεσιονισμού και της ατονικής μουσικής. Σημαντικότερα έργα του θεωρούνται οι όπερες «Ο Πρωτομάστορας», αφιερωμένη στο «Πρωτομάστορα της Μεγάλης Ελλάδος» Ελευθέριο Βενιζέλο και το «Δαχτυλίδι της Μάνας», η «Συμφωνία της Λεβεντιάς», με την ενσωμάτωση Βυζαντινών Ύμνων και ο κύκλος τραγουδιών «Μαγιοβότανα», σε ποίηση Κωστή Παλαμά.
Ο Μανώλης Καλομοίρης, πέρα από το συνθετικό του έργο, σφράγισε με την παρουσία του όλους του τομείς της μουσικής. Έγραψε εξαιρετικά μουσικοπαιδαγωγικά θεωρητικάβιβλία, τα οποία διδάσκονται σήμερα στα Ωδεία της χώρας μας, ίδρυσε το Ελληνικό Ωδείο και στη συνέχεια το Εθνικό Ωδείο, υπήρξε επιθεωρητής των στρατιωτικών Μουσικών (τον απέλυσε το 1936 ο Μεταξάς, επειδή παρακολούθησε την κηδεία του Ελευθέριου Βενιζέλου), συνεισέφερε στην ίδρυση της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, έγραψε κριτικές και άρθρα σε εφημερίδες και αγωνίστηκε με σθένος για τα δικαιώματα των μουσικών. Διετέλεσε καθηγητής πιάνου και ανώτερων θεωρητικών στο Ωδείο Αθηνών, αντιπρόεδρος του Διοικητικού Ανώτατου Συμβουλίου Μουσικής, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Συνθετών, Συγγραφέων και Εκδοτών. Ίδρυσε και διηύθυνε τον βραχύβιο Εθνικό Μελοδραματικό Όμιλο, ελλείψει κρατικής σκηνής. Συμμετείχε στην ίδρυση και υπήρξε πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών.Το αποκορύφωμα της τέχνης του ήταν η αναγόρευσή του σε ακαδημαϊκό τον Ιούνιο του 1946 και έγινε ο πρώτος μουσικός που πέρασε την πόρτα της Ακαδημίας Αθηνών. Ανάμεσα στις βραβεύεσεις του ξεχωρίζει η ιδιαίτερη τιμή του Εθνικού Αριστείου Γραμμάτων και Τεχνών.
Ο Καλομοίρης πεθαίνει τον Απρίλιο του 1962, χωρίς να προλάβει να ακούσει το λυρικό του έργο «Κωνσταντίνος Παλαιολόγος», καθώς ηπρώτη του παρουσίαση γίνεται μόλις τέσσερις μήνες μετά στο Ηρώδειο. Κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη και με τιμές που άρμοζαν στο μέγεθος και στην προσφορά του.
«…Πιστεύω πως μέσα στον «Παλαιολόγο»έκλεισα όλους τους ψαλμούς και τους χυμούς της γέρικης καρδιάς μου, σαν το παλιό δένδρο που, πριν φύγει για πάντα και γείρει τους κλώνους του να πέσει στη μαύρη γης, θέλει να ανθίσει μια τελευταία φορά και να χαρίσει στον κάμπο τη στερνή του ευωδία και τα τελευταία του φύλλα. Γι’ αυτό αντικρίζω τη μουσική του «Παλαιολόγου» με κάποιο δέος, ξέροντας πως είναι το στερνό μου τραγούδι…»
Μανώλης Καλομοίρης
Παραδίδοντας το τελευταίο του έργο
