«Η ανάγνωση είναι μια τέχνη της απόλαυσης και ωςτέχνη ασκείται από τους μυημένους. Αυτοί, οιαληθινοί αναγνώστες, είναι οι τελευταίοι μιας φυλήςπου σήμερα απειλείται με εξαφάνιση. Γιατί ποιοςείναι πρόθυμος στις μέρες μας να εντρυφήσει σταμυστικά μιας σχεδόν λησμονημένης τέχνης;»
Από τη συλλογή δοκιμίων του Σωτήρη Τριβιζά
Το Πνεύμα του Λόγου, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2000
Όταν ένα παιδί γεννιέται σε μια εγγράμματηκοινωνία και ζει περικυκλωμένο από χιλιάδεςγραπτά μηνύματα, ξεφυλλίζει βιβλία και περιοδικά, παρατηρεί συσκευασίες προϊόντων, βλέπειδιαφημίσεις και ακούει ιστορίες, αποκτά φυσικά καιαβίαστα πολύτιμες αναγνωστικές γνώσεις καιεμπειρίες. Αρκεί να υπάρχει πάντα κοντά του οέμπειρος ενήλικος, που θα το βοηθήσει ναξεκλειδώσει τα μυστικά του γραπτού λόγου.
Αρχικά οι γονείς, στη συνέχεια οι νηπιαγωγοί καιλίγο αργότερα οι δάσκαλοι και οι καθηγητές θασυντροφεύσουν το μικρό παιδί και τον/την έφηβο/ησε ένα ταξίδι χωρίς τέλος, που αρχίζει με τη γέννησηκαι οδηγεί στη χαρά, την απόλαυση και, εντέλει, στην τέχνη της ανάγνωσης. Βέβαια, για να μάθει τοπαιδί να διαβάζει χρειάζεται προηγουμένως νααναπτύξει πλειάδα ικανοτήτων, όπως: να μάθει ναχρησιμοποιεί τη γλώσσα στη συζήτηση με σχετικήεπάρκεια, να ακούει ιστορίες, να ανταποκρίνεται σταερεθίσματά τους και να απαντά σε ερωτήσεις πουσχετίζονται με τις ιστορίες που του διαβάζουν, νααναγνωρίζει και να ονομάζει μετά από τουςαπαραίτητους νοητικούς συσχετισμούς καισυνειρμούς τα γράμματα της αλφαβήτου, ναπροσέχει τους ήχους της ομιλούμενης γλώσσας, νασυνδέει τους ήχους της γλώσσας με τα γράμματα γιανα «ανακαλύψει» τον «κώδικα» της ανάγνωσης, ναδιαβάζει συχνά, ώστε να αναγνωρίζει τις λέξειςεύκολα κι αυτόματα και παράλληλα να μάθει καιν’αρχίσει να χρησιμοποιεί νέες λέξεις, εμπλουτίζοντας έτσι το λεξιλόγιό του, να κατανοείαυτό το οποίο διαβάζει.
Σε κάθε εποχή, η ανάπτυξη της γλωσσικήςσυνειδητότητας, η εμβάθυνση της ευαισθησίας και ηόξυνση της κριτικής ικανότητας σχετίζονται στενάμε το φαινόμενο της ανάγνωσης λογοτεχνίας. Αυτήοδηγεί σε µια πιο βιωµατική, κατανοητή καιενδιαφέρουσα προσέγγιση της γνώσης και της πνευματικότητας. Η εφαρµογή νέων παιδαγωγικώνμεθόδων, η ακολούθηση συνεργατικών τακτικών καιη αξιοποίηση παλαιών-κλασικών αλλά και νέωντρόπων µάθησης µπορούν να ενισχύσουν τηναποτελεσµατικότητα της διδασκαλίας τωννεοελληνικών κειµένων, πεζών και ποιητικών, καθώς και να εξυπηρετήσουν τις νέες ανάγκες καιαπαιτήσεις διδασκόντων και διδασκοµένων. Ηπρόσβαση στη σχολική βιβλιοθήκη και η χρήση τουεκπαιδευτικού υλικού της και της ποικιλίας τωνβιβλίων της αποτελεί για όλους χρήσιµο εργαλείοπνευματικής καλλιέργειας, έρευνας αλλά και πηγήπληροφοριών για την εκπαιδευτική πράξη.
Σε αυτή τη διασύνδεση της διδασκαλίας µε τηνΣχολική μας Βιβλιοθήκη πραγματώνονται όλες οιπροϋποθέσεις «φιλοξενίας» των µελών της σχολικήςκοινότητας και προάγεται η δια βίου παιδεία και ηολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους.
Στο ελκυστικό περιβάλλον που διαθέτει(περιλαµβάνει επιλεγµένη συλλογή πολλών τίτλωνβιβλίων) υλοποιούνται συγκεκριµένες καικαινοτόμες διδακτικές προτάσεις και πρωτότυποςσχεδιασµός πολιτιστικών δράσεων πουεπιβεβαιώνουν τη δυνατότητα και αναγκαιότηταπροσέγγισης τηςλογοτεχνίας µε τη χρήση της Σχολικής Βιβλιοθήκης.
Σε αυτό το περιβάλλον και με αυτό το παιδαγωγικό πλαίσιο, μαθητές και μαθήτριες του Β2 Τμήματοςτου 5ουΓΕΛ Τρικάλων, περιηγήθηκαν δημιουργικάστον μαγικό κόσμο των λογοτεχνικών βιβλίων, εντοπίζοντας, επιλέγοντας και σχολιάζονταςσυγκεκριμένες φράσεις, περιγραφικές εκφράσεις, ποιητικές αποδόσεις, αποφθεγματικά αποσπάσματα. Ξεφυλλίζοντας στον προσωπικό τους αναγνωστικόρυθμό διάφορα λογοτεχνικά βιβλία, ταξίδεψαν νοεράστους συναρπαστικούς κόσμους τους, συγκινήθηκαν, προβληματίστηκαν, βυθομέτρησαν τις πνευματικέςτους δυνάμεις, άνοιξαν ένα παράθυρο στον καθαρόαέρα του Πνεύματος που συχνά παραμελείται στηναντιπνευματική εποχή μας.
Ένα σταχυολογημένο δείγμα της πνευματικής τους προσήλωσης και της εργασίας επιλογής που έκανανείναι και το ακόλουθο που καταγράφεται με τις αντιστοιχίες: τίτλος βιβλίου, όνομα συγγραφέα καιπαράθεση επιλεγμένου αποσπάσματος με προσωπικήσημασία και νόημα για τον καθένα τους:
Τίτλος βιβλίου: «Ο ήλιος ανατέλλει ξανά», Συγγραφέας: Έρνεστ Χέμινγουαίη
«Σκέφτηκα ότι σε πέντε χρόνια η ίδια φιλοσοφία θα μου φαίνεται το ίδιο άδεια όπως και οι άλλες ωραίες φιλοσοφίες που είχα κατά καιρούς υιοθετήσει.
Μια φράση δηλώνει το κάθετι.
Ήταν μια μάζα από κίτρινα πουκάμισα που χοροπηδούσαν ανάμεσα στο πλήθος.
Ήταν ζεστός η ήλιος και ευχάριστος, μετά τη βροχή και τη συννεφιά από τη θάλασσα».
«Αλφαβητάρι», Δημήτρης Δασκαλόπουλος:
«Ώρα που τα καφενεία ήταν γεμάτα
κι είχε τελειώσει το ποδόσφαιρο.
Θυμήσου, έλεγε, θυμήσου!
Εδώ που χτυπούν τα κουπιά
Ταξίδεψαν άλλοι.
Εδώ που αγκαθιάζουν τα φρύγανα
πλάγιασαν άλλοι.
Μόνον ο τόπος δεν αλλάζει.
Δεν διακρίνεται εύκολα
Ούτε καν συλλαβίζεται το φως
σ’ αυτή τη χώρα που μεγάλωσε
κάτω απ’ το βλέμμα των αγαλμάτων».
«Νεοελληνική Ποιητική Ανθολογία Παπύρου»: Δύο αιώνες Νεοελληνικής Ποίησης:
« Έρωτα, φως μυστικό, φυγή μου!
Λεβέντης, κράζω τον καιρό.
Κι ‘ αν έρθη ο χάρος στο χορό
Θα παραβγούμε σα δυο φίλοι.
Βαθιά τη νύχτα, τα μεσάνυχτα
Με τ’ ανοιχτά φτερά του ονείρου,
Πετά η ψυχή μου, σκλάβα ελεύθερη,
Στους μυστικούς κόσμους του Απείρου…
Λουλούδια ευωδιαστά γίναν οι πόνοι και
Το σφιχτό μου στόμα αχνά γελάει
θαρρώντας πως η αγάπη το σιμώνει…
Τώρα που θα φύγω και θα πάω στα ξένα,
Και θα ζούμε μήνες, χρόνους χωρισμένοι,
Άφησε να πάρω κάτι κι από σένα,
Γαλανή πατρίδα, πολυαγαπημένη». (Γεώργιος Δροσίνης)
“Mαρία Στιούαρτ» , ΣτέφανΤσβάιχ:
«Σαν φύγατε, των ποιητών σφραγίστηκε το στόμα
Γιατί βουβές απόμειναν κι οι Μούσες μας ακόμα.
Όλα τα όμορφα στη γη φεύγουν γοργά, περνούνε,
Για μια μονάχα Άνοιξη ρόδα και κρίνα ανθούνε.
Όταν ένας άνθρωπος σημαδευτεί φανερά με την σφραγίδα της κατωτερότητας, αυτό το μόνιμο αίσθημα μειονεκτικότητας θα τον κάνει ή πολύ άβουλο ή πολύ δυνατό.
Χαίρε, των πόνων λυτρωτή, ω θάνατε, κοντά σου παρηγοριά κι ανάπαυση ζητώ στην αγκαλιά σου».
«Μπρος γκρεμός και πίσω… ράφι», Έλεν Φήλντινγκ:
«Απλώς αποφάσισα ν’ αλλάξω λιγάκι τα πράγματα και από δω και πέρα να κοιτάζω και λίγο τον εαυτό μου. Δεν ζούμε δεύτερη φορά.
«Όχι. Δεν υπάρχει κανένας άλλος» είπε κοιτάζοντας στο υπερπέραν μ’ ένα ύφος θλιμμένης γενναιότητας, που ορκίζομαι ότι το αντέγραψε από την πριγκίπισσα Νταϊάνα».
«Μπλου», Ευτέρπη Αραούζου:
«Μπορεί ο άνθρωπος να ζει χωρίς ελπίδα;
Ένα χαμόγελο χωρίς ελπίδα.
Κάθε τέλος είναι και μια καινούργια αρχή.
Δύο μόνο δυνάμεις υπάρχουν στον κόσμο: Το σπαθί και το πνεύμα. Στο τέλος πάντοτε το σπαθί κατακτάται από το πνεύμα».
«Το φιλί», Κάθριν Χάρισσον:
«Είμαστε, όλοι μας, πλασμένοι και ξαναπλασμένοι από εκείνους που μας αγάπησαν και παρ’ όλο που η αγάπη μπορεί να περάσει, εμείς εξακολουθούμε να είμαστε δικό τους έργο…
Είσαι όμορφος όταν οι πράξεις σου είναι όμορφες.
Όταν σε κοιτάζω, αναρωτιέμαι μήπως είμαι και εγώ όμορφος.
Θέλω μόνο να είσαι ο εαυτός σου».
«Ούτε έρωτας υπάρχει», ΝτουιγκούΑσένα:
«Το θέλω είναι το μισό μου κάνω»
Άπαντα Κ. Καρυωτάκη & Μ. Πολυδούρη:
«Κοίτομαι εμπρός σου και ονειρεύομαι παλάτια…
Κι αλίμονό μου! Εγώ της έχω αγάπη τόση…
Μια πεταλούδα επέταγε και την ακολουθούσα…»
«Η Μερόπη ήταν το πρόσχημα», Ευγενία Φακίνου:
«Λουρίδες φωτός διαπερνούσαν τα φυλλώματα των δέντρων κι έκαναν το τοπίο παραμυθένιο…»
«Ο κόσμος βαριέται να διαβάζει θλιβερές ιστορίες», ΜαρούλαΚλιάφα:
«…κι εκεί που όλα πάνε πρίμα, ξαφνικά, μπλουμ! Η βάρκα σου βουλιάζει…
Βλέπω το καλοκαίρι, άκου, ο τζίτζικας άρχισε να τραγουδάει!
Δεν ήταν τόσο η ανάγκη για δουλειά, όσο η δίψα για περιπλάνηση που τους ξεσήκωνε…»
«Η Παναγία των Παρισίων», Βίκτωρος Ουγκώ:
«Προτιμούσε τις ταβέρνες από τα σαλόνια και τα αστεία των συναδέλφων από τις επιτηδευμένες κουβέντες της αριστοκρατίας…»
«Πάπισσα Ιωάννα», Εμμανουήλ Ροΐδης:
«Ο ήλιος ανέτελλεν όπισθεν του Υμηττού στιλπνός και ανέφελος ως ο ωριμάσας τα μήλα της Εδέμ…
Αι υψηλαί της κοινωνίας θέσεις ομοιάζουσι τα βουνά».
«Η Μαρία και το καλάθι με τα λουλούδια», συγγραφέας: ChristopherSmith:
«Μεγαλώνοντας έτσι, ανάμεσα στα φυτά και στα λουλούδια, και επειδή ο μικρός κήπος του πατέρα της ήταν γι΄ αυτήν ολόκληρος ο κόσμος, η Μαρία αγάπησε από μικρή τα ωραία λουλούδια».
Παρά τις «Κασσάνδρες» που προέβλεπαν ότι τοκλασικό βιβλίο από χαρτί είναι θέμα χρόνου ναεξαφανιστεί, μόνο αυτό δεν προβλέπεται να συμβείτα επόμενα χρόνια. Ο λόγος που το διάβασμα σεοθόνη ηλεκτρονικού υπολογιστή δεν έχει καταφέρεινα αποτελέσει μια πραγματική εναλλακτική λύση –εξου, άλλωστε, και το γεγονός ότι οι εκτυπώσειςκειμένων ζουν και βασιλεύουν- είναι ότι η ανάγνωσησε οθόνη στρεσάρει τον εγκέφαλο, ενώ αντίθετα στοχαρτί τον ηρεμεί, σύμφωνα με έρευνα της καθηγήτριας Αν Μάνγκεν του Κέντρου Ερευνώνστην Ανάγνωση του πανεπιστημίου Στάβανγκερ της Νορβηγίας. Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στοπεριοδικό «Journal of Research in Reading», ηΜάνκγεν αναφέρει ότι οι κινήσεις που κάθε λίγο καιλιγάκι απαιτούνται στον υπολογιστή, δηλαδή τασυνεχή «κλικ» στις ηλεκτρονικές σελίδες και ηκύλισή τους («σκρόλινγκ»), διακόπτουν την εστίασητης προσοχής του αναγνώστη, ο οποίος χάνει τηναίσθηση πληρότητας του αναγνωστικού υλικού του, με συνέπεια ο εγκέφαλός του να βιώνει ένα συνεχέςστρες. Από την άλλη μεριά, η παραδοσιακήανάγνωση, που επιτρέπει στον αναγνώστη να πιάνειτις σελίδες και να τις γυρίζει, αισθανόμενος τηφυσική τους υπόσταση, τον βοηθά να νιώθει πιοήρεμα. Μεγάλο ρόλο παίζει και το γεγονός ότι τοκείμενο στο βιβλίο ή σε μια τυπωμένη σελίδα δενμετακινείται, όπως συμβαίνει σε μια ηλεκτρονικήσελίδα.
Η Μάνγκεν σημειώνει ότι η ψηφιακή τεχνολογίαεπιτρέπει μια σειρά από δυναμικές, κινητικές καιευέλικτες μορφές μάθησης. Έτσι, τα νέα παιδιάγενικά διαβάζουν λιγότερα βιβλία από ό,τι στοπαρελθόν, όμως συνολικά διαβάζουν περισσότερο, αν συνυπολογισθούν αυτά που διαβάζουν στονυπολογιστή και το κινητό τηλέφωνό τους.
Άλλοι Σουηδοί ερευνητές, σε δικές τους έρευνες, έχουν συμπεράνει ότι στο χαρτί διαβάζουμεκαλύτερα και κατανοούμε περισσότερα πράγματααπό ό,τι όταν διαβάζουμε ακριβώς το ίδιο κείμενο σεμια οθόνη. Συμφωνούν ότι όταν το βιβλίοψηφιοποιείται και χάνει τη φυσική του υπόσταση, τότε ο αναγνώστης βιώνει μια αίσθηση απώλειαςαναφορικά με τη σφαιρική κατανόηση του κειμένου. Σύμφωνα με τη Μάνγκεν, οι δυνατότητεςπολυμεσικού (multimedia) εμπλουτισμού ενός ηλεκτρονικού κειμένου με υπερκείμενο, βίντεο, ήχους και εικόνες, στην πραγματικότητα εμποδίζουνένα αναγνώστη να δημιουργήσει ένα φανταστικόσύμπαν από τις δικές του νοητικές εικόνες. Αντίθετα, ο εγκέφαλος του αναγνώστη διασπάται καιαποσπάται από τις πολυμεσικές ευκαιρίες που έχειστον κομπιούτερ για να κάνε ικάτι, να δει ή ναακούσει κάτι άλλο, πέρα από την απλή«μονοδιάστατη» ανάγνωση–η οποία όμως φαίνεταιπως έχει τελικά την αδιάπτωτη αυταξία της, απόψυχολογικής και εγκεφαλικής απόψεως.
